|
ÓÑÒÀÄËÀÐÛÌÛÇÛÍ ÕÀÒÈÐßÑÈÍß
Böyük tarzən Mirzə Sadıq Əsədoğlunun tar islahatları
V. Əbdülqasımov.
Şərq musiqinin peyğəmbərləri
P. Aşir Oğlu.
Şuşa, Bakı, Paris… Çeyhun bəy Hacıbəyli – 110
S. Qarabağlı.
Xan Zirvəsi
V. Muxtaroğlu.
Bəhram Mansurovun muğam sənəti
F. Əbdülqasımov.
Unudulmaz əziz müəllimim Qılman Salahov Haqqında xatirələrim
R.Rzayeva.
Unudulmaz şəxsiyyət
L. Rəhmanova.
|
|
XX əsrin görkəmli xanəndəsi Xan Şuşinskinin səsi və ifaçılığı söhrli bir aləm, ecazkar sənət çeşməsiydi. Onun misilsiz ifaçılığı, bir şəxsiyyət kimi bütövlüyü, saflığı, müdrikliyi, təbiiliyi el arasında – məclislərdə, toylarda, musiqiçilərin, sənətsevərlərin söz-söhbətində tez-tez xatırlanıb, xatırlanır və xatırlanacaq. Ustad tarzən Q. Pirimov deyərdi: "Xanın səsi-ləhni əsl möcüzədi. Belə səs yüz-iki yüz ildən bir yarana bilər. Xanın səsi ötən əsrin böyük xanəndəsi Hacı Hüsünün avazını yada salır".
Xü Şöşinskinin ifa imkanları (bunu istedadlı alim Telman Əliyev öz məqalələrində lazımi dərəcədə şərh edib), kükrəyib havalanan gur, məlahətli səsi, əriş-arğac şaqraq zənkulələri, şirin gəzişləri, yanıqlı xalları, məqamında səs həmlələri, manevrləri və s. sənət yaradıcılıq əlçatmazlıqları hər xanəndəyə nəsib olmayıb.
Xan hər hansı muğamı ifa edərkən səsinin tembri əvvəldən axıradək dəyişməz, məlahəti, təravəti əksilməzdi. Onun səsi istər pəstdə, istər vəsətdə (ortada), istərsə də zildə eyni ovxarda, axıcılıqda qalardı, səsi şəfəqlərə bələnmiş, əsrarəngiz, gur və büllur bir şəlalənin çağlayışını yada salırdı. Bu məziyyətlərinə görə isə müğənninik səsi, ifası dildən-dilə düşür, qəlblərə köçür, sənətçilər tərəfindən qiymətləndirilir, şairlər tərəfindən vəsf olunurdu.
Böyük şairimiz Səməd Vurğun bu misraları hər sənətkar haqqında yazmazdı:
Könlüm keçir Qarabağdan,
Gah bu dağdan, gah o dağdan.
Axşamüstü qoy uzaqdan
Havalansın Xanın səsi,
Qarabağın şikəstəsi.
Üzeyir bəy kimi dahi sənətkarımız Xanın "Şur"una , "Mirzə Hüseyn segahı"na və "Qarabağ şikəstəsi"nə verdiyi qiyməti hər oxuyana, hər xanandəyə verməzdi...
* * *
Xanın səsi də, ifa üslubu da, xalq musiqisinin sirlərinə dərindən bələdliyi də çox erkən onun yaradıcılığının məktəbə çevrilməsinə səbəb olmuşdu. Məlumdur ki, zil səsə malik gənc müğənnilərin əksəriyyəti ilk vaxtlar onun yolu ilə oxumağa səy edirlər. Bu yolun səhrindən uzun illər çıxa bilməyənlər də olur. Bunu ona görə deyirəm ki, bəzən kiley-güzar eşidilir ki, bəs Xansayağı oxuyanlar, nə bilim, "bala Xanlar" ustada çata bilmədilər. Hələ bu bir yana. Hətta özünəməxsus ifası ilə şöhrətlənən bu və ya digər xanəndəni Xanla müqayisə etmək, onun yerində görmək istəyənlər də olur.
Belələrinə bir cavabımız var: Xan yolu ilə oxuyanlar uzun illər öz üzərində çalışsaydılar, təcrübə qazansaydılar, ustalıqlarını çadtırmağa səy etsəydilər bəlkə də yaxşı xanəndə olardılar. Lakin... Xan ola bilməzdilər. Xan öz ecazkar səsi və ifaçılığı ilə elə bir uca və sehrli zirvədə qərar tutub ki, qəlb dünyasının sirlərini bəyanə gətirən dahi Füzuli demişkən:
Rövzeyi-kuyində bulmuşdur
Füzuli bir məqam,
Kim, ona cənnət quşu
Yetməz min il uçmaqilən...
Kimlərisə Xanın yerində görmək istəyənlərə bundan yaxşı cavab tapmağa ehtiyac duymaram.
* * *
Gənc Isfəndiyar Cavanşirov Xanəndə kimi püxtələşənda ustadı Islam Abdullayev ona Xan adı verdi. O, tam altmış il sənət meydanında qələbələr qazandı, böyük şöhrətə yetdi, sehrli muğamat gülüstanının soltanı oldu.
X. Şuşinskinin dediklərindən: "Çoxdanın söhbətidi. Cabbar əmi bir toyda "Orta mahur" oxuyurdu. Qurbanın tarı qumru kimi ötürdü. Cabbar əmi elə əzəmətlə, sürəkli zəngulələrlə oxuyurdu ki, sanırdın göy guruldayır, şimşək çaxır, çaylar məcrasından çıxır, sanki gur sellər şaqqıldayıb axır...".
Yalnız ustad sənətkar, böyük şəxsiyyət başqası barədə belə heyranlıqla, rəğbətlə, məhəbbətlə danışa bilərdi. Xan əmi ustad Seyidin, müəllimi Islamın, Məşədi Məhəmməd Fərzəliyevin məlahətli, məharətli oxumalarından da belə ürəkdolusu söhbət açardı.
Xan Şuşinski muğam və xalq mahnılarının ifa sirlərini məhz ustadlardan öyrənərək özünəməxsus təkrarsız oxuma üslubu yaratmışdı. Ona görə Xanın səsi nə qədər cazibəliydisə, ifası da o dərəcədə mükəmməl və dolğun idi. Xan oxuyarkən nə səsində-avazında, nə də çöhrəsində dəyişiklik sezilməzdi. "Kürdü-Şahnaz"ın zilində gəzişərkən sanki söhbət edirdi. Bu, yalnız Xana xas olan əvəzsiz bir keyfiyyət idi. O, tələbələrini də belə görmək istəyir və tez-tez deyirdi:
–Xanəndəlik sənətində əvvəlinci şərt məlahətli səsdir. Yaxşı səs ona deyirəm ki, tarın iyirmi iki pərdəsində sərbəst işləsin. Həm də gərək öyrəndiyini düzgün, yerli-yataqlı ifa etməyi bacarasan. Şeri, qəzəli öz məqamında işlətmək, musiqini duymaq, qavramaq, səhnə mədəniyyətinə yiyələnmək və s. kimi məsələlər ifaçı üçün olduqca vacibdir. Bu ölçüyə düşdün – xanəndəsən. Deyək, səsii var, söz də bilirsən, amma muğamata yaxşı bələd deyilsən, bax, buna deyərlər, dad yarımçıq əlindən...
|
