|
ÓÑÒÀÄËÀÐÛÌÛÇÛÍ ÕÀÒÈÐßÑÈÍß
Böyük tarzən Mirzə Sadıq Əsədoğlunun tar islahatları
V. Əbdülqasımov.
Şərq musiqinin peyğəmbərləri
P. Aşir Oğlu.
Şuşa, Bakı, Paris… Çeyhun bəy Hacıbəyli – 110
S. Qarabağlı.
Xan Zirvəsi
V. Muxtaroğlu.
Bəhram Mansurovun muğam sənəti
F. Əbdülqasımov.
Unudulmaz əziz müəllimim Qılman Salahov Haqqında xatirələrim
R.Rzayeva.
Unudulmaz şəxsiyyət
L. Rəhmanova.
|
|
Xan Şuşinski oxuyanların qüsurlu ifalarını görəndə deyirdi:
– A bala, orta məktəbi qurtarmısan? Vaqifi, Zakiri, Seyid Əzimi və başqalarını dərsdə keçiblər? Bəs niyə şairlərin sözlərini dürüst oxumarsan? Bunlar bir yana, bəs oxuyanda hara tələsirsən, dalınca atlı gəlmir ki?! Özü də qavalın dalında gizlənmə, bura "frontdu"?! Xanəndə oxuyan vaxtı stulda şax oturmasına da fikir verməlidi...
Muğam ifaçısı olmaq müqəddəs və çətin sənətdi. Cəmi nəğmələrimiz də muğamatdan törəyib. Belə möcüzəli havacat çeşmələrini qorumaq, saf saxlamaq vacibdir.
* * *
Xan bir sənətkar kimi həmişə səsinə-sənətinə tələbkar idi. Konsertlərindən əvvəlki bir neçə gün hətta toya getməzdi. Dəvətçiyə deyərdi: "Toyunuz mübarək, məni üzürlü hesab edin, konsertim olacaq". Xanəndə beləcə səsinə-sənətinə baxar, konsertlərə ciddi hazırlaşar, gözəl ifa nümunələri yaradardı. "Şur", "Rast", "Mirzə Hüseyn segahı", "Qarabağ şikəstəsi", "Heyratı", "Qara qaşın vəsməsi", "Süsən sünbül" və s. muğam və xalq mahnıları onun ifasında özgə bir məlahətlə səslənərdi.
Xanın məşqi qeyri-adi idi. Tələbəlik illərində onun konsertlərinə ardıcıl olaraq gedərdim. Adəti üzrə o, axırda çıxış edərdi. Bir dəfə filarmoniyanın məşq otağında Xan əmi ilə görüşdüm, salam verdim. O, dinmədi, ahəstə başını tərpətməklə salamımı aldı. Dedim:
– Xan əmi, bu gün hansı muğamı oxuyacaqsınız?
O, yenə də dinmədi, təbəssümlə baxıb, zümzümə etdi, səsini zilə, bəmə çəkdi. Və sonra dilləndi:
– Hə, necəsən?
– Sağ olun, Xan əmi, – deyib əlavə etdim:
– Camaat "Mirzə Hüseyn segahı", "Qarabağ şikəstəsi" oxumağınızı xahiş edir. Oxuyacaqsınızmı?
– Baxaram, – dedi və vargəl etməyə başladı...
Bir neçə gün sonra xanəndəylə H. Hacıyev küçəsində rastlaşdıq. Bir az söhbətdən sonra özümü saxlaya bilmədim: "Xan əmi, o gün məşq otağında mənnən danışmaq istəmirdiniz?..".
– Hə, belə de, yoxsa incimisən? O, gün çıxış edəcəkdim. Konsertdən qabaq söhbət eləmək olmaz, elə vaxtda söhbətin oxumağa zərəri ola bilər.
Bu cəhəti Xan əmidə sonralar da müşahidə etdim. Bir bu keyfiyyət Xan Şuşinskinin ifacılıq sənətinə nə dərəcədə məsuliyyətlə yanaşdığını aydın şəkildə göstərir...
* * *
Əfsuslar olsun ki, görkəmli sənətkarın sıxıntıları da çox olub. Bəzi adamlar Xanı 1938-ci ildə Moskva ongünlüyündən də gənarlaşdıra biliblər. Amma Xan bundan iyirmi bir il sonra, sinni 60-ı haqladığı bir vaxtda Moskvada Azərbaycan incəsənəti ongünlüyündə Böyük Teatrın geniş səhnəsində "Qarabağ şikəstəsi" oxuyarkən dinləyicilər ayağa qalxıb onun sənətini hərarətli alqışlarla qarşılamışdır...
Bir dəfə Xan əmiyə dedim ki, kəndimizdə bir adam vardı, sizin oxumağınıza çox həsbənd idi. O, deyirdi ki, dünyada üç xoşbəxt şəxs tanıyıram: birincisi Stalin, ikincisi kolxozumuzun sədri, əmək qəhrəmanı, adlı-sanlı pambıq ustası Turab Məmmədov, üçüncüsü Xan Şuşinski.
Xan əmi gülümsəyərək dedi:
– Yəqin oxumağım xoşuna gəlirmiş. Həqiqətən sənətdə xoşbəxtəm. Amma həyat həmişə üzümüzə gülməyib. Bir-bir deyim, eşit: mən təzəcə xanəndə kimi tanınmağa başlayanda erməni qırğını törəndi – 1918-ci ildə. Sonra Kerenskinin müvəqqəti hökuməti qovuldu, Şura quruldu. Ardınca qıtlıq oldu, NEP gəldi, ölkə bir az toxdadı, di gəl kolxoz bina edildi, kulaq-qolçomaq söhbəti ortaya çıxdı, kütləvi tutqu başlandı. Elə bu basqı-kəski səngimişdi ki, müharibə başlandı.
Nəhayət, qələbə bizdə oldu – ölüm-qan bahasına. Yavaş-yavaş camaatın güzəranı yaxşılaşdı, il-ildən məhsul bol gəldi. Toylar, şənliklər el-el, oba-oba ayaq açıb yeridi. Biz də elin şadlığında çalıb-çağırdıq. Beləcə illər ötürdü. Bir də baxıb gördüm ki, yaş artıb, qocalmışam. Bax mənim həyatım belə keçib, qardaş oğlu!
Xan əmi söhbətinə ara verdi, ətirli tənbəkini bəzəkli kisədən qəlyanına doldurmağa başladı.
Xan qalyanına bir-iki qüllab vurub, sözünə davam etdi:
– Oxumaq indi bir qədər asanlaşıb. Məktəbdə musiqi keçilir, konsert salonlarından, radio və televiziyadan tez-tez muğam, mahnı və təsniflər eşidilir. Bunlar oxuyanlara böyük köməkdir. Amma bizim məktəblərimiz toylar olub. Burda sənətkarlardan öyrənmişik. Irəlidə oxumaq belə asan deyildi. Xanəndəyə tələb güclü idi. Mükəmməl muğamat biliciləri vardı. Musiqi sənətinin beşiyi başında böyük Üzeyir dayanmışdı. Ifa zamanı bir cüzi səhvə yol vermək kəskin tənqidlə qarşılanırdı. Yığıncaqlarda, qəzetlərdə xanəndə və sazəndələrin çıxışları geniş müzakirə olunurdu. Xüsusən 1937-1945-ci illərdə ifaçıların üzərində nəzarət güclü idi. Oxuduğum muğama, mahnıya bəzən yeri gəldi-gəlmədi qulp qoyanlar da tapılırdı: oxuyarkən "fələk vay", demə, "aman-aman", "ölürəm", "yanıram", "a nisgilli könlüm!" kimi sözlər işlətmə və s.
Xan əmi sönmüş qalanını təzədən odlayıb aramla dedi:
– Çoxdankı bir əhvalat yadıma düşdü. "Şuşanın dağları" mahnısını vala yazdırırdım. Məşq zamanı mətnə baxan şəxs dedi:
– Siz "Şuşanın dağları başı dumanlı" oxuyursunuz, həm də nəqarətdə "ölürəm", sözü təkrar olunur, belə olmaz.
Cavab verdim:
– Bəs necə oxuyum, şerdə belə yazılıb axı...
Mətnəbaxan qəribə bir əda ilə dilləndi:
– Ay Xan, sizdən soruşmazlar ki, Sovet Şuşasının dağları niyə dumanlıdı? Bəs "ölürəm" nə deməkdir? Deməzlər ki, bu nə əks təbliğatdı?..
– Əmioğlu, dağda duman olar, çən olar də! O, da ola Şuşa dağları. Bir də görürsən, Kirsin zirvəsindən qaynayan duman, budu ha ətraf dağları da, Şuşanı da bürüdü. Bir də ki, "ölürəm" sən deyən ölürəmdən deyil ey. Bu söz mahnıya bir duz, yanıqlıq gətirir, onu təravətləndirir.
Mətnəbaxan bir az da öz-özündən xoflanan kimi oldu:
|
