|
ÓÑÒÀÄËÀÐÛÌÛÇÛÍ ÕÀÒÈÐßÑÈÍß
Böyük tarzən Mirzə Sadıq Əsədoğlunun tar islahatları
V. Əbdülqasımov.
Şərq musiqinin peyğəmbərləri
P. Aşir Oğlu.
Şuşa, Bakı, Paris… Çeyhun bəy Hacıbəyli – 110
S. Qarabağlı.
Xan Zirvəsi
V. Muxtaroğlu.
Bəhram Mansurovun muğam sənəti
F. Əbdülqasımov.
Unudulmaz əziz müəllimim Qılman Salahov Haqqında xatirələrim
R.Rzayeva.
Unudulmaz şəxsiyyət
L. Rəhmanova.
|
|
– Xan, "duman", "ölürəm" sözlərinə bir rəng-zad verərlər eyy...
– Görürəm ki, rəngi özü tündləşdirirsən. Axı, o sözlərdən sən dediyin məna çıxmır. Şeri oxuyum, bir də qulaq as:
Şuşanın dağları başı dumanlı,
Qırmızı qoftalı, yaşıl tumanlı.
Dərdindən ölməyə çoxdur gümanlı,
Ay qız, bu nə qaş, göz, bu nə tel,
Ölürəm dərdindən onu bil.
Sonra sözlərin izahına keçdim:
– Burada Şuşa gözəl bir qıza bənzədilib. Dağlar hərdən duman-örpəyə bürünür, onun sinəsi – yamacları, al lalə, gül çiçəklərlə sülənir. Şuşanın ətəkləri gözəlin yaşıl tumanına oxşadılıb. Şerdə Şuşanın əlvan təbiəti bahar labaslı qəşənk bir qızla müqayisə olunub. Əgər bu sözlərdən biri dəyişsə, şerin mənası itər.
"Sözəbaxan" isə dediyini deyirdi...
– Yaxşı, de görək sən necə məsləhət görürsən?
– Mənim fikrimcə, ilk misrada bir sözü dəyişməklə keçinmək olar. Mahnını "Şuşanın dağları deyil dumanlı" misrası ilə oxumaq məsləhətdir...
Beləliklə, Xan özünün qoşduğu məşhur mahnısını – "Şuşanın dağları"nı beləcə "düzəlişlə" vala yazdırmalı olur...
* * *
Xanın sənət barədə öz mövqeyi, öz fikri vardı. Xanəndə hər sözü, hər tövsiyəni tələm-tələsik qəbul etməzdi. Bu yerdə görkəmli tarzən Əhmədxan Bakıxanovun bir söhbəti yadıma düşdü.
– Xan oxumaqda da, şəxsiyyətdə də prinsipial, sözündə bütöv insan idi. Onun şahanə, mərdanə sənətinin mayası parlaq ilhamdan yoğrulmuşdu... O zaman radio ilə hərdən Irana konsertlər verərdik. Özü də birbaşa, ta indiki kimi yazıb-pozmaq, yox idi. Çıxışlar "jivoy" olardı. Xan ansamblın müşayiətilə "Kürdü-Şahnaz" muğamını ifa edirdi. O, qollarını sinəsində çarpazlayıb, bülbül cəh-cəhiylə necə də gözəl oxuyurdu...
Bir dəfə də "Ay qadası" xalq mahnısını məşq edirdik. Dedim: "Xan, mahnının son cümləsini ansambl çaldığı kimi oxumaq pis olmaz".
Soruşdu:
– Doğrudanmı?
– Bəli, ansamblın rəhbəri Əhmədxan belə məsləhət görür, – dedim.
Xan dedi:
– Sən Əhmədxansan, mən də Xanam! Həmin mahnını illərlə beləcə oxumuşam.
Razılaşdım. O, mahnını istədiyi kimi oxudu. Adamın Allahı var, gözəliydi...
X. Şuşinskinin dolğun ifası nəinki dinləyiciləri, sənət adamlarını da heyrətləndirirdi. Ağdamda bir məclisdə onun misilsiz ifası məşhur muğam ustası S. Şuşinskini möhkəm tutur. O, kövrəlir və qızıl saatını açıb Xanın toluna bağlayıb deyir: "Özündən muğayat ol, indən belə əsl oxuyan sən olacaqsan".
* * *
Xan Bakıya ilk dfə 1922-ci ildə gəlib. Bir müddət Abşeron toylarına, ətraf rayonlara və kəndlərə məclislərə dəvət olunur, özünün ilhamlı ifası ilə dinləyicilərin qəlbini fəth edir. 1924-38-ci illərdə isə müntəzəm olaraq Bakıya qastrol səfərlərinə gəlir. Danışırlar ki, o vaxtlar Xanın konsertlərinə dügmək müşkül işiymiş. Füsunkar müğənnini görmək, onun ecazkar ifasını dinləmək marağı güclü idi. Sənətkar günü-gündən şöhrətlənirdi. Amma yaxşı deyiblər ki, sən saydığını say, gör fələk nə sayır...
1938-ci ilin payızında filarmoniyada xanəndənin konsertləri kedirdi. Üçüncü axşam Xan yenə də "Mirzə Hüseyn segahı"nı oxuyurdu. Sonralar həmin günləri Süleyman Rüstəm belə xatırlayırdı: "Bu səs Bakıya gözəl Qarabağ bulaqlarının zümzüməsini, çiçəklərinin ətrini, şəlalələrinin qəh-qəhini gətirirdi. Bu səs uzun illər bizə məhəbbət, səadət, hicran, vüsal mahnıları yetirmişdir".
...Rəng çalınanda Allahyar Cavanşirov qardaşı Xana işarə edir ki, ikinci cərkədə ortada əyləşənə bax. Xan görür ki, Mir Cəfər Bağırov ceşməyin altından ona yamanca sərt baxır. Konsert qurtarır, alqış kurlayır...
Bir azdan Xana bildirirlər ki, siz öz dəstənizlə Qarabağa qayıtmalısınız. Xan da qayıdır ki, axı bizim hələ dörd konsertimiz durur, nə üçün bizimlə belə rəftar olunur?
Onları filarmoniyadan yola salan şəxs deyir ki, siz böyük sənətkarsınız, xalqın sizə məhəbbəti böyükdür. Amma öz aramızda qalsın, deyəsən bədxahınız olub, Hüseyn Cavid həsb olunub. Siz də hər axşam onun şerlərini oxuyurdunuz. Bunu böyüyə çatdırıblar, özü konsertə gəlib, eşidib o sözləri...
Bir ilə qədər Xanın səsi-sənəti sükut etdi. BU müddətdə onu nəinki toya dəvət edirdilər, hətta bəzi tanış-bilişləri də ondan kənar gözirdilər. Özünün dediyinə görə, yalnız iki böyük şəxsiyətin – Üzeyir bəy Hacıbəyli və Səməd Vurğunun səyi onu rəhbərin qəzəbindən xilas edib, daha ciddi cəzalardan qurtarıb.
Nəhayət, 1939-cu ildə sənətkar Bakıya köçdü, filarmoniyanın solisti kimi fəaliyyətə başladı. Xan Şuşinski düz 40 il bu musiqi məbədində misilsiz ifa nümunələri yaratdı. Burada o, ustadlıq zirvəsini fəth etdi. 1943-cü ildə birbaşa xalq artisti fəxri adına layiq görüldü.
* * *
Mən tələbəlik illərindən başlayaraq iyirmi il ərzində filarmoniyada Xanın iştirakı ilə keçirilən əksər konsertlərdə olmuşam. Onun anadan olmasının 60 illiyi təntənəsini universitetdə təşkil etmişəm. 70 illik yubileyinin keçirilməsində yaxından iştirakım olub. Filarmoniyada təşkil olunmuş həmin gecədə "Havalansın Xanın səsi" adlı kitabımı ona təqdim etmişəm. Ümumiyyətlə, Xan əmi ilə bağlı xatirələrim çoxdur...
1961-ci ilin yayında Xan əmi Turşsu yaylağında istirahətdə idi. Kəndimizin ferma müdiri Hilal kişi Xanı Göy bulağın üstündə onun şərəfinə təşkil edilən ziyafətə dəvət etdi. O razılıq verdi. Xan əmi başda olmaqla bir neçə atlı yola düşdük. Təkrarsız mənzərələr, qənirsiz gözəlliklər adamı heyran edirdi. Camaat Xanın pişvazına çıxıb, onu hərarətlə qarşılayırdı (indi həmin anları yada salanda, gözəl Qarabağımızın dilbər guşələrinin nankor erməni tapdağı altında olduğunu xatırlayanda gövrəlməmək çox çətindir).
|
