УСТАДЛАРЫМЫЗЫН ХАТИРЯСИНЯ
Böyük tarzən Mirzə Sadıq Əsədoğlunun tar islahatları
V. Əbdülqasımov.
Şərq musiqinin peyğəmbərləri
P. Aşir Oğlu.
Şuşa, Bakı, Paris… Çeyhun bəy Hacıbəyli – 110
S. Qarabağlı.
Xan Zirvəsi
V. Muxtaroğlu.
Bəhram Mansurovun muğam sənəti
F. Əbdülqasımov.
Unudulmaz əziz müəllimim Qılman Salahov Haqqında xatirələrim
R.Rzayeva.
Unudulmaz şəxsiyyət
L. Rəhmanova.

       O illərdə tar çalan nisbətən çox, kamança çalan isə az idi. Radionun orkestrində kamançaya ehtiyac var idi. Ona görə Üzeyirbəy də mənə əlavə dərslər təyin etmişdi ki, yaxşı öyrənim məni orkestrə aparsın. 1936-ci ildə mən orkestrə qəbul olundum. 1-ci kamançalarda Qılman Salahov, Hafiz Mirzəliyev, Hacıbaba Əliyev, Cavahir Həsənova otururdu. 2-ci kamançalarda isə Hacağa Quliyev, Mikayıl Hüseynov, mən, Məryəm Əliyeva ilə otururdur, dirijor Üzeyirbəy idi. Hərdən gəlməyəndə onu Səid Rüstəmov əvəz edirdi. 1936-ci ildə musiqi aləmində böyük canlanma başlandı.
       1938-ci ildə Moskvada keçiriləcək Azərbaycanın 1-ci incəsənət ongünlüyünə hazırlıq gedirdi. Böyük işlər görülməli idi. Orkestr Moskvada veriləcək "Arşın mal alan" operettasını müşayiət edəcəkdi. Ona görə də orkestrə musiqiçilər qəbul olunmalı idi. Üzeyirbəyin işi çox olduğundan dirijorluğu Səid Rüstəmova təhvil verdi. Səid müəllim olmayan vaxtlarda Qılman müəllim onu əvəz edərdi. 1938-ci ildə bizim üçün milli paltarlar tikildi. Hərəmizdən 10 şəkil aldılar. Yoxladılar, kimin həbsdə və xaricdə adamı vardı onu aparmadılar. Beləliklə, Adil Gəray, Ruhiyyə Əliyeva (Adil Gərayın həyat yoldaşı), Qılman müəllim də o, cümlədən. Bu böyük qanı qaralığa səbəb oldu. Səfər üstündə belə xəbər hamımızı məyus edi. Mənə ən təsir edən müəllimimin getməməsi idi.
       Qılman müəllim təkcə yaxşı sənətkar deyil, insanların da ən gözəli idi. Yüksək mədəniyyətə malik, tərbiyəli, mehriban, sakit, sadə xasiyyətli, ətrafındakılarla rəftarında, səliqəli geyimi ilə həmişə seçilirdi.
       Mən çox vaxt Qılman müəllimin evində dərs keçərdim. Ona görə də bütün ailə üzvlərinə bələd idim. Onda oğlu Məmməd balaca idi. Qızı Ləman isə yenicə dünyaya gəlmişdi. Qılman müəllimin kök, şən anası və bacısı Əşraf də xatirimdədir. Müəllimin ömür-gün yoldaşı Pikə xanım ziyalı bir qadın, sədaqətli həyat yoldaşı, qayğıkeş ana idi. Mehriban qonşu kimi də mən ona heyran idim. Biz həm də sonralar dost olduq.
       Mən musiqi məktəbindən başqa diş həkimliyi üzrə də oxuyurdum. 1939-ci ildə həkimlər evində böyük bayram konserti keçirilirdi. Müdirimiz Əbdülrəhim çağırıb xahiş etdi ki, bu konsertdə kamança, çalım mən istəməsəm də, razı oldum.
       Salon adamla dolu idi. Bakının bütün tibb təhsil idarələrinin müəllim və tələbələri gəlmişdi. Konserti aparıcı elan etdi: "Moskvada keçirilən Azərbaycanın birinci musiqi dekadasının iştirakçısı 2-ci kurs tələbəsi Rzayeva Ruqiyyə kamança da çalır "Bayatı-Şiraz" müğamını, salon məni iki dəfə səhnəyə çağırdı.
       Belə oldu ki, 1940-cı ilidə iki yerdə Dövlət imtahanları verməliydim. Bir tərəfdən də həkim kimi, poliklinikada təcrübə dərsləri keçirdim. Qılman müəllim böyük bir dövlət imtahan materialı vermişdi, məndə hazırlaşırdım. Iş elə gətirdi ki, bütün günü orada məşğul oldum musiqi məktəbinə gələ bilmədim. Çox əsəbiləşirdim, bilmirdim nə edim. Qılman müəllimin bir sözü məni sakit etdi. O, dedi ki, qız üçün həkimlik daha məsləhətdir, nəinki musiqiçi olmaq. Bu söz mənə bir dayaq oldu. Beləliklə, orada Dövlət imtahanı verdim, musiqi məktəbinə gedə bilmədim. Üzeyirbəy isə məndən bərk incidi. Bir dəfə ziyalılar evində orkestrin konserti vardı. Ağabacı yeni yazdığı əsərinə özü dirijorluq edirdi. Üzeyirbəy məni görüb çağırdı və yanında oturtdu. Sonra dedi ki, görürsən bacın nə oldu, mən isə səndən çox şey gözləyirdim. Sən gör nə etdin, çürük dişləri qurtdalayırsan. Mən Üzeyirbəylə olan axırıncı söhbəti heç vaxt unutmuram. Bəlkə də indi peşmançılıq çəkirəm. Sonra mənim həkim kim i kəndlərdə işləməyim üzündən Qılman müəllimin ailəsi ilə əlagəm kəsildi. Ancaq o, əziz xatirə kimi boynimdə həqq olub qalmışdı.
       Qılman müəllim təkcə pedaqoji fəaliyyət ilə kifayətlənməyirdi Respublika Mədəniyyət Nazirliyi ona çox məsul bir iş tapşırmışdı. M. Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında əsas aparıcı sahə olan Dövlət mahnı və rəqs ansanbılının diyi rəhbərliyini. Bu sahədə işləməklə yanaşı o, özünü bir bəstəkar kimi də sınadı. Ansambl üçün bir sıra mahnı və rəqslər yazdı. "Nəlbəki" "Naz eləmə" və başqa rəqslər məhz onun bəstələməlidirlər.
       Ansamblın rəqs kollektivində çox məşhur rəqqaslar Əlibaba Abdullayev, Əminə Dilbazi, Roza Cəlilova, Şəfiqə və Fizzə Hənifəyevi bacıları tamaşaçıları məftun edirdilər.
       1964-cü ilə qədər Q. Salahov indiki F.Əmirov adına Azərbaycan Dövlət mahnı və rəqs ansamblının bədii rəhbəri işləyib.
       1940-cı ildə Q. Salahov əməkdar incəsənət xadimi adına layiq görülmüşdür. O, dəfələrlə müsabiqə laureatı olmuş, iki dəfə. "Şərəf nişanın ordeni (1939 və 1959-cu ildə) almışdır.
       Azərbaycan musiqisi Qılman Salahovu 1974-cü ildə itirib. Bu il görkəmli musiqi xadqiminin isə 95 yaşı tamam olur.
       Mən həmişə fikirləşirdəm ki, axı, Üzeyirbəyin dövründə musiqi mədəniyyətimizin sürətlə inkişaf etməsinə kömək edən fədakar musiqiçilər vardı. Onlar bir-bir həyatdan göçüblər, ancaq onları biz yaşlılar tanıyırıq, gənc nəsil onları tanımalıdır. Ancaq adlarını eşidirlər, o da əgər çəkilsə. Hanı radionun Bakıda ilk musiqi verilişləri başlayanda hər gün efirdən səsi gələn Qılman Salahov, Xosrov Məlikov (Xosrov Konservatoriyada xalq musiqi şöbəsində tar dərsi də verirdi. Mən bir müddət onun sinfində tar çalmışam), Hafiz Mirzəliyev, Hacıağa Quliyev, Adil Gəray, Əmirulla Məmmədbəyli, Ismayılova Qönça, Cavahir Həsənova, nəfəsli alətlər də çalan Saleh Əbdürrəhimov, Məmməd Cavadov, Allahverdi Mehdiyev və Xalıq Babayev (dəf). Bunlar tədricən unudulurlar. Axı, ilk cığırları onlar açıblar. Nə üçün tədqiqatçılarımız maraqlanmayıblar. Vaxt qaçır, tələsmək lazımdır. Gələcək nəslə nə isə qoyub getmək ki, sonra musiqi tədqiqatçıları onları çaş-baş salmasınlar.
       Qılman Salahov haqqında bu ancaq mənim gördüklərim və şahidi olduğum vaxtlardır. Məndən əvvəl və sonrakı illərdə onun musiqi aləmindəki gərgin səmərəli işlərini isə musiqişünaslarımınzın öhdəsinə verirəm. Elə bilirəm ki, Üzeyirbəyin ilk tələbələrindən olan, indiki Asəf Zeynallı adına musiqi texnikumunda kamança sinifinin təməllini qoyan, saysız – hesabız musiqiçilər yetişdirən Qılman Salahov haqqında yazmaq vaxtı çoxdan keçmişdir.
       Musiqi mədəniyyəti muzeyində əziz müəllimimin mənə çox tanış olan, ondan yadigar qalmış kamançasını görəndə bütün olan keçənlər xatirimə gəldi. Qərara aldım ki, bütün bunları kağız üzərinə göçürüm.
       Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında böyük fəaliyyəti olan Qılman Salahov görkəmli pedaqoq, bacarıqlı bədii rəhbər və dirijor, tanınmış yarıdıcı şəxsiyyət kimi xalqımızın qəlbində daim yaşayacaqdır.