ЕТНОМУСИГИШЦНАСЛЫГ
Azərbaycan xalq – professional musiqisi: aşıq sənəti
T. Məmmədov.
Bülbül və Azərbaycan xalq musiqisi
R. Zöhrabov.
Azərbaycan xalq musiqi nümunələrinin nota salınma tarixi
Ə. Isazadə.

       Şübhəsiz ki, orijinal, yəni müəllif yaradıcılığının məhsulu olan havalar da yox deyil. Onlar arasında artıq ənənəvi havacat sırasına daxil olmuş "Bağdad dübeyti" (Aşıq Hüseyn Saraclı), "Azaflı dübeyti" (M. Azaflı) və "Mirzə dübeyti" (Cilovdarlı Aşıq Mirzə Bayramov) ilə yanaşı, ancaq müəlliflər tərəfindən ifa olunan "Əkbər gəraylısı", "Əkbər laçıngülü", "Əkbər gözəlləməsi" (Aşıq Əkbər Cəfərov), "Imran Koroğlusu", "Ağbulağı", "Səlminazı" (Aşıq Imran Həsənov), "Azaflı dağları", "Azaflı sənəti", "Azaflı dünyası" (M. Azaflı), "Fəxri" (Aşıq Kamandar) və s. kimiləri də vardır.
       Azərbaycan saz-söz sənəti hal-hazırda da öz bədii təsir gücünü itirməyib, bu günün mədəni inkişaf prosesində onun da öz yeri var. Əgər ənənəvi havacat ancaq yarandığı bölgələrdə səslənirdisə və həmin bölgələr xaricində aşıq sənətini ancaq səfərə çıxmış ayrı-ayrı aşıqlar təbliğ edirdilərsə, bizim dövr artıq bu qapalılığa son qoyub. Saz-söz sənəti müstəqil dövlət şəraitində vahid Azərbaycan milli mədəniyyətinin tamhüquqlu tərkib hissəsidir30. Üz. Hacıbəyov qeyd edirdi ki, "Aşıq sənəti yaşamalıdır, çünki o xalqa daha yaxın olub, xalqın yaşantılarını xalq musiqisinin başqa növlərində daha dolğun ifadə edir"31. Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin bünövrəsini qoymuş bir şəxsiyyətin sözləri bu gün də dəyərini itirməyib. Saz-söz ocağı olan tarixi-etnoqrafik bölgələrə və sənəti yaşadan ustad aşıqlara diqqət və qayğı, bədii-şifahi ənənəli abidələri qoruyub-yaşatmaq Azərbaycan mədəniyyət xadimlərinin şərəfli borcudur.
___________
       1 R. Zöhrabov. Şifahi ənənəli Azərbaycan professional musiqisi. B., 1996.
       2 B. Asafğev. Putevoditelğ po konüertam. 2-e izd. M., 1978, s. 88.
       3 Bir məsələyə diqqət yetirməyi lazım bilirik. Tədris vəsaitindən istifadə zamanı sitatların mənbələri, biblioqrafik məlumatlar səhifələrin aşağısında haşiyələrdə verildiyi halda, ayrı-ayrı not misalları və adları çəkilən aşıq havaları haqqında kitabın sonundakı məsləhət görülən ədəbiyata müraciət olunmalıdır. 1-ci rəqəm biblioqrafik ədəbiyyatın nömrəsini, 2-ci rəqəm isə həmin ədəbiyyatın (mənbənin) not əlavəsində verilən nota salınmış havanın nömrəsini bildirir. Daha sonra gələnlər səhifə və not misallarının xanə nömrələridir.
       4 "Bədii mədəniyyət" yaxud "mədəniyyət" anlayışı "incəsənət" anlayışından daha genişdir, çünki onun dairəsinə bədii dəyərlərlə (yaradıcılıq – əsərlər və onların ifası) yanaşı, həmin dəyərlərin istehsal, istehlak, mübadilə ilə qorunub saxlanması vasitələri də daxildirlər. O cümlədən, ənənənin yaşama mühiti və məktəbləri də ona ....
       5 Q. A. Quliev. Ob azerbaydjanskoy naboyke. "Sov. ətnoqrafic", 2, 1964, s. 136.
       6 E. Aslanov. El-oba oyunu xalq tamaşası. B., 1984.
       7 B. Quseynli, T. Kerimova. Ali Kerimov. M., 1984; F. Şuşinski. Azərbaycan xalq musiqiçiləri. B., 1985.
       8 H. Araslı. Aşıq yaradıcılığı. B., 1960, s. 17.
       9 "Kitabi-Dədə-Qorqud". B., 1962.
       10 Uz. Qadcibekov. O muzıkalğnom iskusstve Azerbaydcana. B., 1968, s. 31.
       11 M. Seyidov. "Varsaq" sözü haqqında. "Az EA Ədəbiyyat və dil institutunun əsərləri", VII ç., B., 1954.
       12 M. Q. Taxmasib. Azerb. nar. dastanı (srednie veka). Rukopisğ dokt. diss. B., 1964, s. 62.
       13 Q. Namazov. Azərbaycan aşıq sənəti. B., 1984, s. 33–34.
       14 "Qələndəriyyə" – mistik-tərki-dünya sufi təriqətlərindən biridir və XI əsrdən gec olmayaraq Xorasan və Türküstanda geniş yayılıbmış. Ev və ailə nə olduğunu bilməyən qələndərləri camaat "Allah adamı" hesab edərmiş.
       15 XVI əsrin başlanğıcından qələndərləri "dərviş" adlandırırdılar.
       16 Vl. Qordlevskiy. Qosudarstvo Selğdcukidov Maloy Azii. M.–L., 1941, s. 175.
       17 Dc. Triminqem. Sufiyskie ordena v Islame. M., 1989, s. 139–159.
       18 S. Ş. Çaqdurov. Proisxocdenie Qgsgriadı. Novosibirsk, 1980, s. 251.
       17 Dc. Triminqem. Sufiyskie ordena v Islame. M., 1989, s. 139–159.
       18 S. Ş. Çaqdurov. Proisxocdenie Qgsgriadı. Novosibirsk, 1980, s. 251.
       19 Q. Namazov. Azərbaycan aşıq sənəti. B., 1984, s. 36.
       20 Ə. Bədəlbəyli, Musiqi lüğəti. B., 1969, s. 28.
       21 Ifaçı aşıqları Qədim Romanın gistrionları, erkən orta əsrlərdə Fransadakı jonqlyorlar və Almaniyadakı şpilmanlarla müqayisə etmək olar.
       22 M. Həkimov. Azərbaycan aşıq ədəbiyyatı. B., 1981, s. 205.
       23 N. A. Alekseev. Raniie forma reliqii törkoəzıçnıx narodo Sibiri. Novosibirsk, 1980.
       24 E. S. Novik. Obrəd i folğklor v Sibirskom şamanizme. M., 1984, s. 78–79.
       25 E. G. Bertelğs. Izb. tr. "Istoriə, literatu i kulğtura Irana. M., 1988, s. 129.
       26 G. M. Glğdarova. Muzıkalğno-pogtiçeskiy slovarğ azerbaydcanskix aşıqov. – V sb.: Iskusstvo Azgrbaydcana. XII. B., 1968, s. 94–110.
       27 G. M. Glğdarova. Iskusstvo aşıqov Azerbaydcana. B., 1984, s. 17–20; M. Ğgkimov. Azgrbayəan aşıq gdgbiyyatı. B., 1983, s. 199–239.
       28 A. Kerimov (Azad Ozan Kerimli). Tauzskaə şkola aşıqov Azerbaydcana. Kand. diss. B., 1995;
       K. Q. Dadaş-zade. O semiotiçeskix prinüipax analiza gpiçeskix napevov azerbaydcanskix aşıqov. Kand. diss. B., 1998. Azad Ozan (Kərimli). Çıldır aşıq məktəbi haqqında bilgilər. "Azərbaycan musiqisi" məcmuəsi. B., 1994, s. 129–131; M. Qasımlı. Aşıq sənəti. B., 1996, s. 157–215; 29 "Koroğlu havaları"nın variantlığı haqqında bax: 15, s. 54–83.
       30 Audiovizual əlaqə vasitələri, bədii baxış-müsabiqələr, folklor konsertləri, festivallar, aşıqların iştirakı ilə kütləvi tədbirlər və, nəhayət, aşıq qurultayları, görkəmli saz-söz sənətkarları və onların yaradıcılığı haqqında kitab və başqa nəşrlər və s. müasir Azərbaycan mədəniyyətinin təşəkkülü və inkişafına geniş imkanlar açır. Bax: Q. Namazov. Azərbaycan aşıq sənəti. B., 1984, s. 149–189.
       31 Uz. Qadcibekov. Iskusstvo aşıqov. V sb.: "O muzıkalğnom iskusstve Azerbaydcana". B., "Aqi", 1966, s. 33.