МЦЯЛЛИФ ВЯ ЩЦГУГ
Intellektual mülkiyyət hüqüqlarının təminatı və müdafiəsi
K. Imanov.

       Deməli, hüquqların müdafiəsini təmin edən güclü mülki-hüquqi və cinayət-hüquqi baza ilə möhkəmləndirilmiş, işi çevik və ədalətli formada qurulmuş məhkəmə sistemi olmayan milli sistem, intellektual mülkiyyətin milli institutu öz dəyərini itirir. Məşhur polyak şairi Adam Mitskeviçin dediyi kimi, “Ölkənin yaşaması üçün qanunların yaşaması gərəkdir.”
       Intellektual mülkiyyət hüquqları iki istiqamətdə pozula bilər: ona məxsus olmayan intellektual əməyin nəticələrinə müəllifliyin tam, yaxud qismən mənimsənilməsi - plagiat, həmçinin intellektual nəticənin müəllifinin (hüquq sahibinin) icazəsi, yaxud razılığı olmadan istifadəsi - kontrafaksiya.
       Deməli, intellektual mülkiyyət hüquqlarının təmin edilməsi -hüquq pozuntuları zamanı bu hüquqların müdafiəsinin qanunvericiliyə uyğun şəkildə rəsmiləşdirilməsi, həmçinin müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqların müdafiəsi və cəza tətbiq edilməsi mexanizmini göstərən proseduraların tə“in edilməsi deməkdir. Milli qanunvericilik müəllif-hüquq pozuntularına görə mülki, cinayət və inzibati məsuliyyət nəzərdə tutur.
       2-ci cədvəl müdafiənin predmeti, subyektləri, forma və növləri də daxil olmaqla, müəlliflik hüququ və əlaqəli hüquqların müdafiəsi üzrə ümumi müddəaları, müəllif-hüquq pozuntularının və tətbiq olunan sanksiyaların ümumi xarakterini əks etdirir. Qeyd etmək maraqlıdır ki, müdafiənin predmeti nəinki subyektiv hüquqlar, həm də qanunla qorunan maraqlar ola bilər. Bu anlayışların yaxınlığına baxmayaraq (hər hansı müəllif hüququnun əsasında maraq vardır), bu anlayışlar fərqlənə bilirlər, yəi müəllif hüquqlarının subyektlərinin maraqları subyektiv hüquqlarla ortaq olmaya da bilər.
       Hüquqların müdafiəsinin subyektləri ilk növbədə müəlliflərin özləri, əlaqəli hüquqların sahibləri, onların vərəsələri və digər hüquqi varislər ola bilərlər. Müəllifin sağlığında, adətən onun özü, yaxud vəkil edilmiş nümayəndəsi pozulmuş hüquqların müdafiəsi haqqında tələblə çıxış edir. Müəllifin ölümündən sonra onun vərəsələri, müəllif-hüquq orqanları, yaxud başqa səlahiyyətli orqan müəllifin müəllifliyinin pozulmasından, adının düzgün göstərilməməsindən, əsərinin toxunulmazlığından doğan tələblə çıxış edə bilərlər. Müəllifin şəxsi (qeyri əmlak) hüquqlarının bu kateqoriyası ayrılmaz olub, müəllifin ölümündən sonra da verilə bilməz, ancaq hüquq pozuntusundan qoruna bilər, yəni müstəsna olaraq hüquq- mühafizə funksiyası daşıyır.
       Əmlak hüquqlarına münasibətdə vərəsələrin və hüquqi varislərin özlərinin əmlak maraqlarının müdafiəsi hüquqları vardır. Həmçinin qeyd edək ki, əmlak hüquqlarının pozulmasına qarşı hərəkətlər həm səlahiyyətli dövlət orqanları, həm də müəlliflərin əmlak hüquqlarını kollektiv əsada idarə edən təşkilatlar tərəfindən də həyata keçirilə bilər.
       Müəllif-hüquq qanunvericiliyinin tələblərini yerinə yetirməyən fiziki və hüquqi şəxslər hüquq pozucuları hesab olunur. Qeyd edək ki, əsərin, yaxud fonoqramın hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən qeyri-qanuni istifadəsi: əsərin yayılması, efirə verilməsi və s. müxtəlif qeyri-qanuni hərəkətləri doğurur. Burada pozucular qismində fiziki və hüquqi şəxslər ola bilərlər. Məsələn, hətta istifadəçinin bilmədən kontrafakt məhsuldan efirdə istifadə etməsi müəllif-hüquq pozuntusu kimi təsnif olunur. Şübhəsiz, istifadəçinin kontrafakt məhsuldan istifadə etdiyini bilməməsi onun günahını yüngülləşdirən amil kimi nəzərə alına bilər, lakin bu, müəllif, yaxud əlaqəli hüquqların pozulması faktını dəyişdirmir.
       Qeyd etmək lazımdır ki, müdafiə olunması barədə iddia qaldırılan müəlliflik hüququ, yaxud əlaqəli hüquqlar əgər müəyyən olunmuş qaydaların pozulması ilə əldə edilmişdirsə, itirilmiş sayılır və bu cür iddialara baxılmır.
       Müdafiənin yurisdiksiya formasında hüquqları pozulan şəxs hüquqlarının müdafiəsi üzrə tədbir görülməsi üçün vəkil edilmiş səlahiyyətli orqana, məsələn məhkəməyə, yaxud yuxarı orqana müraciət edir. Bu zaman ümumi müdafiə qaydaları məhkəmə qaydaları ilə əlaqələndirilir, məhkəmə müdafiəsi vasitəsi kimi isə iddia çıxış edir. Həmçinin cavabdehə qarşı maddi - hüquqi tələblər qoyulur. Qeyd etmək lazımdır ki, şəxsi (qeyri əmlak) hüquqların pozulması ilə bağlı iddialara iddia müddəti şamil edilmir, əmlak hüquqları ilə bağlı pozuntular üzrə iddia müddəti isə iddiaçının hüquqlarının pozulması haqqında xəbər tutduğu (xəbər tutmalı olduğu) andan 3 il müddətində müəyyən edilir.