|
ÉÅÍÈËÈÊËßÐÈÌÈÇ
Ifaçılıq...
-
Yaradıcılıq…
-
Qörüşlər…
-
Muzeylərdə…
-
Elmi seminarlarda…
-
|
|
Z.D. : Dinlədiyiniz əsərlər arasında hansılar daha çox yadınızda qaldı?
K.M. : Mən ayrı-ayrı əsərlər haqda müfəssəl danışmaq istəməzdim. Diqqətimi cəlb edən bəstəkarların musiqisində bədahətin mövcudluğu vacibdir. Onlar abstrakt sistemlər işlətmir, ürəkdən yazıb yaradır, başqa insanlarla ünsiyyət yollarını axtarırlar. Həmin rabitənin qurulması isə incəsənətdə həmişə ən vacib məsələ olmuş və bundan sonra da olacaqdır. Konkret adlara gəldikdə isə, mən I.Qromadski və M.Bulqakovanın şəksiz istedadını qeyd edərdim. Maşa Bulqakovaya kompozisiyanı daha ciddi düşünüb-daşınmağı tövsiyə edərdim. Amma açığını deyim ki, ən parlaq təəssüratım ənənəvi Azərbaycan musiqisi ilə bağlıdır (K.Meyer kamançaçalan F.Dadaşovun yaradıcılıq gecəsində olmuşdur - Z.D.). Mən tamamilə yeni və təravətli səslər aləmini özüm üçün kəşf etdim, heç vaxt yaşamadığım emosiyalar, hisslər yaşadım...
Z.D. : Madam ki, söhbət milli musiqidən düşdü, soruşmaq istərdim: Sizin fikrinizcə, xalq musiqisi müasir bəstəkar yaradıcılığına nə dərəcədə təsir edir?
K.M. : Məncə, folklor bəstəkar yaradıcılığına heç də həmişə təsir etməməlidir. Hərhalda mən folklor və professional musiqidən aldığım təəssüratları bir-birindən çox aydın fərqləndirirəm. Məsələn, bəzən Baxın fuqalarının mövzularında xalq mahnılarının əlamətlərini axtarırlar. Bu, düzgün deyil. Bax lüteran xoralından bəhrələnmişdir. Xalq musiqisi tamamilə müstəqil və son dərəcə maraqlı bir hadisədir.
Z.D. : Cənab Meyer, Azərbaycan müəllifləri Ü.Hacıbəyovdan başlayaraq həmişə milli musiqi ənənələrinə dayaqlanmış, lakin xalq qaynaqlarına yaradıcı münasibət bəsləmişlər. Özü də bəstəkarlarımız konservatoriyada Avropa təhsili alır. Xatırladım ki, Sizin yaxşı tanıdığınız F.Qarayevin əsərlərində milli musiqi qanunauyğunluqları çox mürəkkəb, üstüörtülü şəkildə, yəni intonasiya səviyyəsində deyil, daha çox emosiya, zaman duyumu kimi təzahür edir.
K.M. : Ola bilsin ki, mən yanılıram, çünki bu problemə Avropa musiqisinin hazırkı durumu nöqteyi-nəzərindən baxıram. Indi müasir musiqi yaradıcılığında folklor bir o qədər də mühüm rol oynamır. Eyni zamanda xalq mənbələrindən demək olar ki, heç istifadə etməyən Lütoslavskinin musiqisi dünyada polyak musiqisi ilə assosiasiya olunur.
Təəssüf ki, mənim çağdaş Azərbaycan musiqisi haqda dolğun təsəvvürüm yoxdur. Amma inanıram ki, Azərbaycan bəstəkarları öz köklərindən təkan alaraq dünya sənətini zənginləşdirə bilərlər.
Z.D. : Siz həmişə dərs demisiniz - Polşada da, indi Almaniyada. Odur ki, müxtəlif nəsilləri müqayisə etmək imkanınız var. Bu günün bəstəkarları hansı problemlərlə üzləşirlər?
K.M. : Bu sualı cavablandırarkən aşağıdakı məqamlara toxunmaq istərdim.
Unutmaq lazım deyil ki, bir bəstəkar kimi mən totalitar sistem çərçivəsində püxtələşib fəaliyyətə başlamışam. «Varşava payızı» festivallarının bütün əhəmiyyətinə baxmayaraq, Polşada da musiqinin inkişafında müəyyən əngəllər, ləngimə anları olmuşdur. Halbuki mənim hal-hazırda dərs dediyim ölkədə şərait tamam başqa idi. Yaradıcılıq yoluna qədəm qoyduğum dövrdə bəstəkarların sayı da xeyli az idi. Indi isə musiqi yaradıcılarının miqdarı çox artıb, onların hər birinin rolu, müvafiq olaraq, azalıb. Mən hətta belə bir hesablama aparmışam: Almaniyada dərs dediyim 13 il ərzində bəstəkarlıq şöbəsini min beş yüz tələbə bitirib. Fərz edək ki, onların cəmi 5 faizi müntəzəm işləyir. Deməli, bu illər ərzində haradasa 75 nəfər bəstəkar sənətə gəlib. Onlara musiqi sifariş vermək, əsərlərini çap etdirmək, bir sözlə, dəstəkləmək lazımdır. Bu isə praktiki qeyri-mümkündür. Gənclər çox qəliz, əlverişsiz vəziyyətə düşmüş olur. Məhz bu faktor mədəniyyət üçün böyük təhlükə yaradır. Biz kü
tləvi produksiyaya yuvarlanmalı oluruq. Kütləvi «məhsul» isə incəsənətin inkişafına mənfi təsir göstərir.
Əgər Yer kürəsində hamının normal inkişaf etmək imkanı olsa idi, dahilərin sayı da artardı. Əlbəttə, bu, fərziyyədir. Amma hər halda... Haydn və Bokkerininin timsalında fikrimi açıqlamaq istərdim. Hər ikisi istedad etibarilə bərabərdir. Lakin Bokkerininin inkişaf etmək, fəaliyyət göstərmək imkanları məhdud idi. O, mədəniyyət mərkəzi Vyanada deyil, əyalətdə - Ispaniyada yaşamış və fenomenal qabiliyyətini tam şəkildə reallaşdıra bilməmişdir.
Z.D. : Cənab Meyer, mən söhbətlərinizdən belə başa düşürəm ki, Siz musiqinin, geniş götürsək, mədəniyyətin siyasətdən asılılığını israr edirsiniz.
K.M. : Elədir ki, var. Ölkə nə qədər möhtəşəm və güclüdürsə, onun mədəniyyəti inkişaf etdirməyə bir o qədər imkanı çoxdur. Məsələn, rus musiqisi hər yerdə çalınır. Rus bəstəkarlıq məktəbinə mənsubiyyət məxsusi pasport kimi bir çox estradalar, filarmoniyalara yol açır. Eyni zamanda məsələn, Albaniya bəstəkarının özünü dünyada tanıtdırmaq şansı demək olar ki, yoxdur. Çünki dünyada heç bir ölkə Albaniya ilə hesablaşmır. Lütoslavski və Penderetskinin dünya miqyasında şöhrət qazanmasını mən xoşbəxt təsadüf adlandırardım. Macar bəstəkarları Ligeti və Kurtaq da beynəlxalq miqyasda tanınıb. Lakin başqaları üçün, lap dahi olsan belə, musiqi dünyasında yer yoxdur. Heç kimi nə polyak, nə də macar musiqisi maraqlandırmır.
Z.D. : Əgər məşhur polyak bəstəkarlıq məktəbinin nümayəndəsi gileylənirsə, onda biz, azərbaycanlılar nə etməli?
K.M. : Hələ 12 il əvvəl Azərbaycanda olarkən mən burada neçə-neçə istedadlı gənc bəstəkarla görüşdüm. Lakin sizin müəlliflərinizin də inkişaf etmək, tanınmaq imkanları məhduddur.
Bir cəhətə də toxunmaq istərdim. Müharibədən sonra Rusiyadan mühacirlərin sayı çox idi. Həmin mühacirlər Qərbdə ağır şəraitdə yaşayırdı. Soyuq müharibəyə belə baxmayaraq, Qərbdə, nə qədər paradoksal olsa da, mühacirlərin deyil, elə rəsmi bəstəkarların əsərləri səslənirdi. Təsadüfi deyil ki, Prokofyev Vətənə qayıtdı, Raxmaninov isə əsas etibarilə pianoçu kimi tanındı. Yeganə istisna Stravinskidir. Eyni sözləri polyak mühacir bəstəkarlarının aqibəti haqda da söyləmək olar.
Z.D. : Cənab Meyer, Bakı görüşü XX əsrin lap sonunda baş verir. Odur ki, belə bir sual meydana çıxır: musiqinin gələcək inkişafını necə görürsünüz?
K.M. : Musiqi tarixində XX əsrdəki kimi qarmaqarışıqlıq heç vaxt müşahidə olunmayıb: cərəyan, təmayül, üslub müxtəlifliyindən baş gicəllənir. Vebern öz ilk opuslarını Raxmaninovun II fortepiano konserti, Malerin VI simfoniyası ilə təxminən eyni vaxtda bəstələmişdir. Vəziyyət Babil qülləsini xatırladır. Nəinki dinləyici bəstəkarı, bəstəkar öz həmkarını başa düşmək iqtidarında deyil. Hər bir sənətçi öz dilində yazır, öz ifadə vasitələrindən istifadə edir və həmin dil tərəf-müqabilləri tərəfindən qavranılmır. Məsələn, Ştokhauzen heç zaman Penderetskini, Lütoslavski isə Keyci dinləyib qəbul etməyəcək. Amerikalı M.Bebbit isə bəyan edir ki, musiqini bəstələdikdən sonra ifa etmək əsla vacib deyil. Nəticədə yeni musiqinin inkişafı qəlizləşir. Təəssüf ki, mən vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişdirən heç bir təmayül görmürəm. Ümumiyyətlə, mənə elə gəlir ki, Böyük Musiqinin Perotindən başlayan ənənəsi sona çatmaq üzrədir. T.Adorno «Şönberqlə musiqinin inkişafı tamamlanır
» söylədikdə, görünür, haqlı imiş...
Özü də yaranmış vəziyyətdə bəstəkarlar özləri müqəssirdirlər. Onlar sosial tələbatdan tamamilə uzaqlaşaraq öz məxfi aləminə qapanıblar. Belə gedərsə, yaxın gələcəkdə yalnız pop-mədəniyyət, böyük biznes hökmranlıq edəcək. Musiqini xilas etməyin bəlkə də sonuncu imkanı milli köklərə qayıdışdır...
Z.D. : XX əsr musiqisində bir çox forma və janrlarda böhran əlamətləri müşahidə olunur. Musiqi dilinin əsaslı yeniləşməsi formanın fərdi təşkilini doğurmuşdur. Bu dəyişikliklər isə son zamanlaradək sabit görünən janr səviyyəsinə də sirayət edir. Bir çox ənənəvi janrlara, məsələn, simfoniyaya ölüm hökmü çıxaranlar az deyil...
K.M. : Ədəbiyyatda roman haqda da belə fikirlər eşitmək olar.
Z.D. : Haqlısınız. Sizin bu problemə münasibətinizi aydınlaşdırmaq istərdim.
K.M Janrlar da, forma da, üslub da dəyişir. Lakin elə qanunlar var ki, onlar, məncə, daim aktualdır: simmmetriya, qızıl kəsişmə nöqtəsi və s. Qədim memarlıq və təsviri sənətin bünövrəsini təşkil edən qanunlar. Bu bazis əsasında müxtəlif formalar quraşdırılır. Musiqi tarixində böyük simfoniyalar dövrü olub. Mən həmin dövrün tamamlandığını söyləmək istəməzdim. Lakin sənətdə hər bir hadisənin öz zirvə anları olur. Əlbəttə, Bethovendən sonra simfoniya, simli kvartet bəstələmək çətindir. Lakin simfoniyanı «həyat dramı» kimi bəstələmək istiqamətində irəliləmək daha çətindir. Bethoven simfoniya-dramın bütün imkanlarını tükəndirdi. Mendelson, Şuman simfoniyalarının məziyyətlərinə baxmayaraq, onlar janra yenilik gətirə bilmədilər. Yeganə istisna Brams idi. Yalnız müəyyən bir vaxt keçməli idi ki, Çaykovski, Brukner, Maler kimi sənətkarlar yetişsin. Şostakoviçdən sonra simfoniya yazmaq mümkündür, lakin bir qədər ara vermək lazımdır. Musiqidə vəziyyət elə dəyişməlidi
r ki, simfoniyanın yeni tipini yaratmaq mümkün olsun. Məsələn, Bethovendən sonra simli kvartetin yeni tipini yalnız Debüssi və Ravel yarada bildi. Fortepiano musiqisinin çiçəklənmə dövrü isə List və Şopenin adı ilə bağlıdır. XX əsrdə bu alət üçün külli miqdarda əsərlər yazılsa da, onlar ifadə vasitələrinin həcmi nöqteyi-nəzərindən bir o qədər də zəngin deyil. Bəziləri hətta söyləyirdi: fortepiano üçün yazmaq artıq mənasızdır, burada bütün üsullar sınaqdan keçirilib. Lakin 10-15 il bundan əvvəl Ligeti öz Etüdlərini yazdı ki, bu da fortepiano musiqisi tarixində yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Odur ki, simfoniyanı «dəfn etmək» hələ tezdir.
Z.D. : Nikolskaya öz monoqrafiyasında Sizi avanqard dairələrdə dəbdə olmayan bir mövqenin «sahibi», ənənəvi janrlar - simfoniya, kvartet, instrumental konserti əsl simfonik məzmunla zənginləşdirən bir sənətkar kimi səciyyələndirir.
K.M. : Bilirsinizmi, mən heç vaxt yenilik, dəb xatirinə yazmamışam, dəbdə olan təmayüllərə uymamışam, ətrafımdakı cərəyanların təsirinə düşmək istəməmişəm. Hər bir hadisə haqda öz rəyim olub. Sənətə münasibətimi, musiqi anlamımı daim mühafizə etməyə çalışmışam. Müasir və ya ənənəvi olmasından asılı olmayaraq ancaq bəstələmək istədiyim musiqini bəstələmişəm. Əsərin yeniliyi, müasirliyi onun dəyərləndirilməsində əsas meyar deyil. Ola bilsin ki, bu gün yeniliyi ilə valeh edən əsər bir neçə ildən sonra təravətini, dəyərini itirsin...
Z.D. : Yeri gəlmişkən, hesab etmirsinizmi ki, yaxın keçmişin bəzi texnika və yazı üsulları, məsələn, dodekafoniya artıq öz aktuallığını itirib...
K.M.: Məsələ sistemdə deyil. Həm 12- tonluq, həm tonal sistemdə yüksək bədii keyfiyyətlərə malik nümunələr yaratmaq olar. Məsələn, tələbələrim arasında postmodernizmə ifrat dərəcədə meyl göstərənlər az deyil. Elə bəstəkarlar da var ki, Sibelius, Vaqner, Şostakoviç üslubunda yazırlar. Mən onlara xitabən söyləyirəm: yaxşı, bu və ya digər yazı ədasını imtahan elə, lakin Sibelius üslubunda yazırsansa, ondan yaxşı simfoniya yaratmağa çalış. Bu isə çox müşkül məsələdir...
Z.D. : Cənab Meyer, məni belə bir sual da maraqlandırır. Böyük Musiqi aləmində hansı oriyentirləriniz olub. Sizi sənət yolunda kimlər ilhamlandırıb?
K.M. : Burada neçə-neçə klassik xatırlanmalıdır. Izin versəniz, mən bir qədər uşaqlıq illərinə dönərdim. Nənəm pianoçu olub, evdə tez-tez konsertlər təşkil edərdi. Ilk təəssüratlarım Motsart, Bethoven, Şubert, Şuman, Bramsın kamera şedevrləri ilə bağlıdır. Fikrimcə, onların musiqisi sənətdə kamilliyin zirvəsidir.
Mənim həqiqi, qeyri-formal müəllimlərim məhz həmin dahilər - Motsart, Bethoven, Brams olub. Motsartda bütün xırda detalların, harmonik detalların düşünülmüş tətbiqi fenomenaldır. Bethoven formalarının tədqiqi də çox faydalı oldu. Özü də mən konkret olaraq sonata, rondo, variasiya və s. qurumları deyil, formanın psixoloji aspektini nəzərdə tuturam. Eyni forma vasitəsilə necə də rəngarəng məzmun ifadə olunur və dinləyici tərəfindən müxtəlif cür qavranılır. Məsələn, mən həmişə özümə belə bir sual verirəm: VII və III simfoniyaların skersolarının - onlar bir-birinə çox bənzəyir - yerlərini dəyişmək olarmı? Hətta tonallığı belə transpozisiya etsən (F-dur- Es-dur) bu, qeyri-mümkündür. Çünki xaraktercə uyğunsuzluq yaranacaq.
Z.D. : Bəs XX əsr sənətində, kimlərin yaradıcılığı Sizə daha çox yaxındır?
K.M. : Burada mən ilk əvvəl Şostakoviçin adını çəkməliyəm. O, böyük emosiyanın nəyə qadir olduğunu mahiranə nümayiş etdirmişdir. Bartokda forma dahiyanədir. Onun ciddi təfəkkür tərzi də təqdirəlayiqdir. Lütoslavski harmonik dili, düşünülmüş harmonik sistemi ilə nəzər-diqqətimi cəlb etmişdir. XX əsrin dühası - Stravinskinin musiqi dünyası isə mənə yaxın deyil. Prokofyevin fenomeni müqayisəolunmazdır. Onu mücrüdəki qiymətli bir daşa bənzətmək olar. Lakin Prokofyevi təqlid etmək mənasızdır.
Z.D. : Amma Şostakoviçdən bəhrələnənlər, onun təsirinin «nəhəng təzyiqi»ni duyanlar az olmayıb...
K.M. : Bilirsinizmi, bəstəkarın yaradıcılıq fərdiyyəti nə qədər parlaqdırsa, onun ətrafdakılara təsiri də bir o qədər güclüdür. 30-cu illərdə Fransadakı vəziyyəti götürək. «Altılar» qrupu bəstəkarları Stravinskinin təsiri altına düşərək bu təsirdən yaxa qurtara bilmədilər. Ümumiyyətlə, hər hansı bir bəstəkarı nə qədər çox sevirsənsə, bu sənin üçün bir o qədər də təhlükəlidir. Şimanovskinin bir gənc bəstəkar haqda yarızarafat, yarıciddi söylədiyi: «Çox istedadlıdır, lakin musiqini həddindən çox sevir». - sözləri yadıma düşür. Bu o deməkdir ki, həmin gənc müxtəlif təsirlərə uyur, öz yolunu arayıb axtarmırdı.
Mən gənclikdə musiqini saatlarla, ifrat dərəcədə çox dinləyərdim. Indi isə qulaq asdığım musiqinin həcmini ixtisar etmişəm. Çünki informasiya bolluğu işimdə maneçilik yaradır. Yəqin ki, Şostakoviç mənimlə razılaşmazdı. Çünki o, ömrünün sonuna kimi böyük miqdarda musiqi əsərlərinə qulaq asardı...
Z.D. : ... və bu ona əsla mane olmurdu. Ünsiyyətdə olduğunuz şəxsiyyətlərdən biri də dahi həmyerlimiz Qara Qarayev idi. Yəqin ki, Şostakoviç sənətinə dərin ehtiram və məhəbbət sizin Qarayevlə mənəvi birliyinizi doğuran amillərdəndir...
K.M. : Mən Q.Qarayevin musiqisi ilə 1960-cı ildə, IV «Varşava payızı»nda tanış olmuşdum. O zaman bəstəkarın «Ildırımlı yollarla» baletinin tamaşasına baxmışdım. Sonradan Qarayevin III cimfoniyası, Skripka konsertini eşitdim. Çox önəmlidir ki, bu əsərlərdə Qarayev dodekafoniyaya müraciət etsə də, öz «mən»ini, milli köklərini mühafizə edə bilmişdir. Mən bir daha əmin oldum ki, texnika, ifadə vasitələri deyil, istedad və bədii fərdiyyət əsərin obrazını və dəyərini müəyyənləşdirir.
Qarayev maraqlı, ağıllı həmsöhbət, təvazökar, həssas qəlbə malik bir insan idi. Yadımdadır, bir dəfə Varşavada, mehmanxanada bir qrup sovet bəstəkarı ilə əyləşib söhbətləşirdik. Mən bəzi siyasi məsələlərə öz münasibətimi gizlətmirdim. Qarayev astaca qulağıma pıçıldadı: «Bir qədər ehtiyatlı olun. Görmürsünüz aramızda kim var?» - deyə «Sovetskaya muzıka» jurnalının baş redaktoru Y.Korevə işarə etdi...
(Meyerin bu söhbəti Denisovun xatirəsinə həsr olunmuş “Svet. Dobro. Veçnostğ.” kitabından bir fraqmenti mənə xatırlatdı. Qərbi Almaniyanın «Musika» jurnalında E.Denisovla müsahibənin dərc olunması Bəstəkarlar Ittifaqında narazılıq doğurmuş və rəsmi dairələr yazılı şəkildə cavab verib - «günahkarı» ifşa etmək qərarına gəlmişlər. «Sovetskaya muzıka» jurnalında dərc olunmuş Replikada (1970, ¹ 10) Denisovun bütün fikirləri ideoloji tənqidə məruz qalmışdır. Həmin anonim Replika Jurnalist imzası ilə verilmişdir. Indi bəllidir ki, belə hallarda «prinsipial» jurnalist rolunda Y.Korev çıxış edirdi).
Z.D. : Gəlin problemlərdən kənarlaşaq. Oxucuları adətən belə bir sual maraqlandırır: bəstəkarın iş günü necə qurulur?
K.M. : Çox maraqsız. Tezdən durub səhər yeməyimi yedikdən sonra yuxarı mərtəbədəki kabinetimə qalxıram. Qələmimi mürəkkəbə batırıb yazıram. Bu, nahara qədər davam edir. Düzdür, haradasa saat 12-də işimə ara verib xanımımla qəhvə içirəm. O, musiqişünasdır, «Musiqi və siyasət» tədqiqatının, erkən klassikadan müasirliyə qədər böyük bir dövrü əhatə edən kamera musiqisi üzrə məlumat kitabının, Bethovenin simli kvartetləri haqda işin müəllifidir. Birlikdə Lütoslavski haqda monoqrafiya da yazmışıq.
Nahardan sonra dərsim varsa, konservatoriyaya yollanıram və ya bir qədər dincəlirəm (bağda işləməyi sevirəm), fortepianoda məşq edirəm...
Z.D. : Deməli, hər gün müntəzəm məşğul olursunuz, çalırsınız?
K.M. : Imkan daxilində hər gün. Ümumiyyətlə, pianoçu kimi çıxış etməyi çox xoşlayıram, çalğıdan həzz alıram. Kamera əsərlərimin fortepiano partiyasını bir qayda olaraq özüm çalıram... Axşamlar isə qədəhlərimizə şərab süzüb xanımımla birgə rahat əyləşir, musiqiyə qulaq asırıq. Lakin bu, bir qədər təhlükəlidir. Çünki dinləyiş və müzakirə uzun çəkə bilər, ta səhər 3-ə qədər...
Biz tələbələrimizin arasında dostluq əlaqələrinin, ünsiyyətin mövcudluğuna xüsusi əhəmiyyət veririk. Ildə bir dəfə xanımım - bütün ev işlərini isə o özü görür - gözəl bir süfrə açır və müxtəlif illərdə sinfimi bitirən bəstəkarları evimizə toplayır.
Z.D. : Tələbələrinizlə necə dərs keçirsiniz, onlara hansı məsləhətlər verirsiniz?
K.M. : Bəstələməyi öyrətmək qeyri-mümkündür. Mən istedadlı cavanların inkişafını ancaq müəyyən səmtə yönəldə bilərəm. Incəsənətdə obyektiv meyarlar yoxdur, nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu sübut etmək çətindir. Mən konkret məsləhətlər, göstərişlər verməyə çalışıram. Məsələn, bu və ya digər fraqmentin hər hansı bir alət, fleyta, klarnet və s. tərəfindən ifasının mümkünsüzlüyünü göstərirəm, formaya dair iradlarım da olur. Nifrət etdiyim şey isə diletantizmdir. Onunla barışa bilmərəm...
R.S. Bu yaxınlarda mən K.Meyerdən səmimi bir məktub aldım. O yazır ki, Bakıdakı görüşlər, söhbətlər unudulmazdır. Meyer Azərbaycana səfərini 2000-ci ilin ən gözəl hadisələrindən biri adlandırır. Məktubdan bəlli olur ki, ötən ilin dekabrında bizim yaxşı tanıdığımız D.Sitkovetski Münhendə Meyerin yeni Skripka konsertini böyük müvəffəqiyyətlə ifa etmişdir. Bəstəkarın Polşa və Almaniyada bir neçə müəllif konserti olmuşdur. Həmin konsertlərdə cənab Kşiştof pianoçu kimi iştirak etmişdir. «Belə çıxışlar həmişə böyük əsəb hesabına başa gəlir», - deyə bəstəkar etiraf edir.
Məktubunu K.Meyer aşağıdakı sətirlərlə bitirir: «Əzizim Zümrüd! Yazın, unutmayın. Sizdən bir neçə sətir alsam, çox şad olaram. Yenidən görüşmək istərdim. Ən yaxşı arzularla: Sizin Meyer»
Öz növbəsində mən də cənab Meyerə onun Bakıdakı pərəstişkarları adından müraciət edib söyləyərdim:
- Hörmətli Ustad! Biz də Sizinlə yenidən görüşmək, müdrik söhbətlərinizi eşitmək, Sizin əzəmətli, nəcib, ilk əvvəl böyük mənəviyyat aşılanmış musiqinizi eşitmək ümidindəyik.
Zümrüd DADAŞZADƏ
|
