|
ÉÅÍÈËÈÊËßÐÈÌÈÇ
Ifaçılıq...
-
Yaradıcılıq…
-
Qörüşlər…
-
Muzeylərdə…
-
Elmi seminarlarda…
-
|
|
-
Ilk baxışdan modernist-sənətşünaslar nəsli olmamış Azərbaycanda, çox təccüblü də olsa 1980-1990-cı illərdə postmodernist-sənətşünaslar nəsli meydana gəlir. Onlar ölkə sənətşünaslıq elminin mərkəzi problemlərini (Azərbaycan incəsənətinin mərhələviliyi, mənşəyi, yerli bədii məktəblər problemləri və s.) kənar (periferik) problemlərə çevirirlər və «mədəniyyətdə postmodernist profilaktika nəticəsində aşağı və yuxarı yoxa çıxır» (6, s. 22). Bu sahənin metodologiyası tədqiqatların prioritet tabeçiliyinin şaquli ierarxiyasını itirir və üfüqi rejimdə inkişaf etməyə başlayır. Azərbaycan incəsənətini və memarlığı tarixinə dair fundamental əsərlərdə məzmun profanlaşır, onun yerini isə artıq çoxsaylı rimeyklər tutur. Mərkəzi yeri əvvəllər kənarda (periferiyada) olan problemlər tutur ki, onların da arasında ilkinlik Azərbaycan incəsənətinin morfoloji və ərazilərinin qarşılıqlı əlaqəsi problemlərinə malikdir. Diqqətin mərkəzindən sərhədlərə doğru yerdəyişməsi postmodern paradiq
masının əsas cəhətidir. Ona görə də durulma, yayılma, seyrəlmə postmodernist mətnin vacib xüsusiyyətlərindən biridir. Azərbaycan sənətşünaslarının işlərində postmodernist təfəkkür nonierarxiya, nonseleksiya, həddən artıqlıq, qırıq-qırıqlıq kimi ifadə olunur (7, s. 160-163) ki, bunu da Holland tədqiqatçısı Douve Fokkema səciyyəvi xüsusiyyət adlandırır. Bu parametlərin məcmusu N. Həbibov, D. Vahabova və başqalarının tədqiqatlarını fərqləndirir. Həmin müəlliflərin əsərlərində postmodernist disskursun psevdofaktçılıq və ya psevodosənədlilik kimi keyfiyyətləri də aydın görünür.
Bütün qeyd olunan xüsusiyyətlər ona təhrik edir ki, postmoder-nist sənətşünaslıq paradiqması Azərbaycan sənətşünaslığının ənənəvi mədəni dəyərlərə istiqamətlənmiş digər hissəsinə qarşı qoyulsun. Tradisionalist mətninin əsas parametrləri sırasında ierarxiya, kristallaşma,əsas müddəaların təkrarçılığı, ardıcıllıq, ziddiyyətsizlik, mətnin qapalılığı kimi cəhətləri saymaq olar. Tradisionalist təmayülünə ilk növbədə D. Axundovun, A. Qazıyevin, N. Rzayevin və bəzi, başqa alimlərin əsərləri aiddir.
Seminarda edilən ilk məruzənin təbii davamı və inkişafı sənətşünaslıq namizədi Tahir Bayramovun «Postmodernizm və tradisionalizm: nəzəriyyə və bədii təcrübə» adlı məruzəsində öz əksini tapdı. Hər şeydən əvvəl, müasir dünya və müasir Qərb sivilizasiyasına mənfi münasibət, postmodernizm və tradisionalizmi bir-birinə yaxınlaşdırır. Bu, Şərq və Qərb ənənələrini özündə təcəssüm etdirib, Qərb sivilizasiyası elementlərini qəbul etməkdə olan Azərbaycan üçün, xüsusilə, aktual problemidir.
Məruzəçi, postmodernizm nəzəriyyələrindən
J. Bodriyar, J.F. Liotar, J. Derrida, C. Arqan, tradisionalistlərdən R. Qenon, Y. Evola, J. Parvulesko və A. Duqinin fikirlərini müqayisə edərək, postmodernistlər və tradisionalistlərin esxatoloji fikirlərinin çox hallarda üst-üstə düşməsi nəticəsinə gəlir. Hər iki tərəfin dünyagörüşü sistemində varlığın mərkəzi və onun hüquqları, dəyərlər iyerarxiyası və azadlığın əldə edilməsi yollarında insanın öz varlığından kənara çıxması məsələləri əsas yer tutur. Postmodernizm, mədəniyyətdə diqqət mərkəzindən periferiyaya yerdəyişmə edən postindustrial cəmiyyətdəki plüarizmdə öz əksini tapan qeyri-iyerarxiya nəzəriyyəsini irəli sürür. Tradisionalizm, ən müxtəlif intixabi təşkilatlarda və tarixən bəzən həyata keçən «mövcudluq səviyyəsində öz-özünə sadiq qalan» (8, s. 123) Ilkin Primordial Ənənəlik, bəşəriyyətin Vahid Həqiqəti olan Absolyut ilə başa çatan, dini mahiyyətdə olan iyerarxiya şaquli üzrə hərəkət edir. Onların ezoterik doktrinaları xarici detallara görə fərqlənsə də; onlar vəhdətdədir və eyni məfhumu öyrədir.
Müxtəlif dini ənənələrə - Ikinci Dərəcəli Həqiqətə ünsiyyət, Vahid Həqiqət Yolunda Ilkin mərhələdir.
Mistik məhəbbət obyektində «Mən» fərdiyyətin əriyib yoxa çıxmasını güman edərək, ezoterizmdə daxili «Mən»-in absolyutlaşmasını heç də irtica ilə qeyri-əlaqədar sayan rus tradisionalisti Aleksandr Duqinin elmi işlərində-ki(9) ənənəvi svilizasiyalarda irticaya «metafizik haqq qazandırmaq» məsələsinə məruzəçinin nitqində xüsusi yer verilmişdir. Burada, əsas məsələ «sərhədin pozulması» deyil, onun yoxa çıxmasıdır. Beləliklə, A. Duqin, ailə, nəsil və etnos ilə könüllü birləşməni nəzərdə tutan «əjdadlarımızın yolu» kimi dünyavi özünüdərketmə prosesini ezoterik «allahlar yolu» anlayışı ilə əvəz edir. O, azadlıq məfhumunun ezoterik və ekzoterik yol ilə başa düşülməsində səhvlərə yol verir.
Təkmilləşmiş metodologiyadan istifadə etməklə, müəllif, 1980-cı illərin sonlarından etibarən özünün rəsm əsərlərində modernizm, postmodernizm və tradisionalizmin mədəni paradiqmaların ardıcıl dəyişməsini təsvir edən rəssam Teymur Daiminin yaradıcılığından bəhs edir. Rəssam, hətta, «Titrəmənin sovuşması» və «Dairə» (hər ikisi, 1989) kimi ilk modernist əsərlərində ekspresionist üslubdan istifadə etməklə, ilkin ənənənin ezoterik hərəkətinə müraciət etmişdir. «Avtoportret» (1990), «Toxunma 1», «Səpələnmə» və «Ovucun zühura çıxması, yaxud əlin metafizikası» (hər üçü, 1991) əsərləri, postmodernizm xüsusiyyətlərini, yəni eklektika, sitat gətirmə, çoxluluğun təqdim olunması, informasiya hay-küyün effektini özündə əks etdirir, lakin süjetinə görə postmodernizmdən kənara çıxır. «Birləşmə», «Xatirələrin yada salınması (hər ikisi, 1993), «Birlik» (1995), «Dairə, xaç və məhəbbət» (1996) və başqa rəsm əsərləri, özünün ciddi iyerarxiya tamaşaçı aksenti, saf rəmzi dili, kompozisi
yanın quruluşunda dəqiqliyi ilə seçilir. Məruzəçi, çıxışının sonunda doktrinalarına görə bir-birindən çox fərqlənən postmodernizm və tradisionalizmin, real bədii təcrübədə, təkcə biri digərinə təsir göstərməyib, həmçinin, maraqlı kombinasiyalı formalar ilə təmasda olmalarından bəhs edir.
|
