МУСИГИ ТЯЩСИЛИ
Belə bir məktəb var.
S.Fərəcov
Hekayətli musiqi lüğəti
S. Əliqızı
Gocaman mədəniyyat ocağı 60
illik ərəfəsində
G. Gulieva.

       Royaldan daha güclü səslənmə tələb olunan böyük konsert salonlarında istifadə edilir. Pianinoya isə mənşətdə rast gəlirik.
       XIX və XX əsrin bəstəkarları – Bethoven, Şubert, Şuman, Mendelson, Şopen, Qriq, Çaykovski, Musorqski, Raxmaninov, Skryabin və b. fortepiano üçün çoxlu sayda əsərlər yazmışlar. Bu alətin zəngin ifa imkanları, demək olar ki, bütün musiqi alətlərinin diapazonunu özündə cəmləşdirən geniş diapazonu var. Fortepianoda fleytanın incə, zərif səslənməsindən, bütün bir orkestrin gur səslənməsinədək müxtəlif çalarları əldə etmək mümkündür.
       Fortepianonun ifa imkanlarının daha da genişləndirilməsində görkəmli bəstəkar F. Listin xüsusi rolu olmuşdur. O, həmçinin simfonik orkestr üçün yazılmış əsərləri fortepiano üçün köçürmüşdür.
       Dahi polyak bəstəkarı F. Şopeni "fortepianonun qəlbi" adlandırmışlar. O, demək olar ki, bütün əsərlərini bu alət üçün yazmışdır F. List və F. Şopen görkəmli bəstəkar olmaqla yanaşı virtuoz pianoçu olmuşlar. Bu alətin gözəl ifaçıları sırasında bütün dünyada şöhrət qazanmış Svyatoslav Rixter, Emil Gilels, Van Klibern və b. adlarını çəkmək olar. Azərbaycanın görkəmli pianoçularından Fərhad Bədəlbəyli, Vaqif Sadıqov, Zöhrab Adıgözəlzadə, Elmira Nəzirova, Teymur Şəmsiyev, Rafiq Quliyev və b. göstərmək olar.
        FUQA – latın sözü olan "fuga" – "qaçış" deməkdir. Musiqidə ciddi qayda-qanun əsasında yazılan çoxsəsli polifonik əsərə fuqa deyilir. Fuqanın əsasını qısa, lakin parlaq və yadda qalan melodiyaya malik mövzu təşkil edir. Bu mövzu növbə ilə bütün səslərdən keçir. Səslərin miqdarından asılı olaraq fuqalar üçsəsli, dördsəsli və s. ola bilər. Bəzən iki, hətta üç mövzudan ibarət fuqalara rast gəlmək olur. Belə olan surətdə bu ikiqat və ya üççat fuqa adlanır.
       Fuqa polifonik musiqinin ən yüksək və ən mürəkkəb formasıdır.
       Xüsusən, I. S. Bax öz yaradıcılığında fuqaya çox müraciət etmişdir. I. S. Baxın fuqaları ondan əvvəl səslənən prelüd ilə birlikdə kiçik bir silsilə təşkil edirdi. Belə silsilə fuqalara həmçinin D. Şostakoviçin yaradıcılığında rast gəlmək olar.
       Bəzən fuqadan əvvəl başqa formalı kiçik pyeslər də bəstələnir. Məsələn; fantaziya, variasiya və ya xoral.
       Fuqa yalnız müstəqil bir əsər kimi deyil, həmçinin simfoniya, oratoriya, kantata və ya rekviem kimi iri əsərlərin bir hissəsi və ya epizodu kimi də yazıla bilər. Adətən simfoniyaların tərkibində işlənən fuqa adi fuqadan fərqlənir. Yalnız mövzuların ilk səslənməsi ilə kifayətlənərək homofon yazı üslubu ilə tamamlanan belə musiqi quruluşuna fuqato deyilir. Kiçik həcmli fuqa isə fuqetta adlanır.

– G –
        GITARA – Simli musiqi aləti olan gitara hazırda ən geniş yayılmış musiqi alətlərindən biridir. Vokal-instrumental ansamblların, estrada ansambllarının tərkibində, hətta gündəlik məşiətdə bu alətdən çox istifadə edilir.
       Gitaranın vətəni dəqiq məlum deyil. Belə fərz edilir ki, gitara Qədim Yunanıstanda yaranmış, lakin sonralar onun vətəni Ispaniya olmuşdur. VII-IX əsrlərdə Ispaniyada bu alət çox məşhurlaşmışdır və bu gün də hər hansı bir ispanı gitarasız təsəvvür etmək mümkün deyil.
       Ispaniyadan sonra gitara bütün Avropa ölkələrində – Italiya, Almaniya, Fransa, Rusiya, daha sonra isə Amerikada geniş yayılmışdır.
       Gitara simli dartımlı musiqi alətidir. Formasına görə simli kamanlı alətlərə oxşasa da simlərinin sayına və ifa üslubuna görə fərqlənir. Gitara 6 və yə 7 simli olur. Rusiyada əsasən 7 simli gitara daha geniş yayılmışdır. Ispaniyada isə 6 simli gitara solo aləti kimi məşhurlaşmışdır. Gitaranın başqa bir növü isə "havay gitarası" adlanır. Havay gitarasının tembri daha mülayim və yumşaqdır.
       Gitarada çalan virtuoz ifaçılardan ispan – Aquada, Tarreqa, italyan – Culiani, rus – Sokolovski, Makarov və b. çox məşhurlaşmışlar. Dahi italyan skripkaçısı Paqanini gitarada gözəl çalmağı bacarmış və konsertlərdə gitaraçı kimi çıxış etmişdir. O, solo-gitara üçün, gitara və skripka üçün pyeslər yazmışdır.
       Görkəmli ispan şairi və müğənnisi Qarsiya Lorka gitarada gözəl çalmış və musiqiyə, gitaraya mənalı şerlər həsr etmişdir.
        GƏRAYLI – Aşıq musiqi - şer yaradıcılığında hər misrası 8 hecadan ibarət olan şer formasıdır. Gəraylının müxtəlif növləri mövcuddur: nəqarətli - beyt, əlifbey - əliflam, dildönməz və s.
        GÖZƏLLƏMƏ – Aşıq yaradığılığında müəyyən şəxsiyyəti və ya əlamətdar bir hadisəni vəsf edən vokal-instrumental əsərdir. Əsasən gəraylı, qoşma, müxəmməs və müsəddəs şer formalarına əsaslanan gözəlləmələrdə insanın zahiri gözəlliyi, daxili aləmi, mənəviyyatı təsvir olunduğu kimi, təbiətin də bütün ecazkar gözəlliyi, bu gözəlliyin insanda doğurduğu estetik zövq, xoş təəssürat mövzu rəngarəngliyi yaradır.
        GUŞƏ – Dəstgahların tərkibində şöbələrlə yanaşı (şöbələr daxilində və ya şöbələrarası) bitkin və aydın melodik quruluşa malik olan vokal-instrumental epizoddur. "Guşə" şöbəyə hisbətən kiçik həcmli, improvizə səciyyəli muğam epizodudur. Məsələn, "Rast" dəstgahında müxtəlif həcmli şöbələrlə yanaşı guşələr də mövcuddur. Bu guşələr şöbələr kimi müxtəlif adlar daşıyırlar: "Hüseyni", "Rak", "Əmiri", "Məsihi" guşələri.
– H –
        HARMONIYA – Yunan sözü olan "harmonia" –"həmahəng, həmavaz" kimi tərcümə edilir. Musiqinin əsas ifadə vasitələrindən biri olan harmoniya səslərin həmahəng birləşməsinə və bu birləşmələrin əlaqəli şəkildə, ardıcıllaşmasına əsaslanır. Bəzən "harmoniya" dedikdə melodiyanın akkordlu müşayiəti nəzərdə tutulur. Lakin "harmoniya" anlayışı daha genişdir. Hətta melodiyanın səsləri aydın akkord birləşmələri əmələ gətirməzsə belə, "harmoniya qanunauyğunluqları səslərin hərəkətində və onların qarşılıqlı əlaqəsində özünü büruzə verəcəkdir.
       Musiqinin digər ifadə vasitələri (melodiya, ritm, tembr və s.) kimi harmoniya da uzun tarixi inkişaf yolu keçmişdir. Müxtəlif dövrlərdə müxtəlif harmoniya üslubları yaranmışdır: klassik harmoniya, romantik harmoniya, müasir harmoniya, caz harmoniyası və s.
        HEYRATI – "Mahur-hindi" muğamı kökündə, gümrah, nikbin və qəhrəmani əhvali-ruhiyyəni özündə əks etdirən zərbi muğamdır.
        HICAZ – Yaxın Şərq xalqları musiqisində 12 əsas muğamdan biri də "Hicaz"dır. XIX əsrdən etibarən Azərbaycan musiqisində bir sıra muğam dəstgahlarının tərkibinə daxil olan əsas şöbələrdən biri kimi mövcuddur. "Rast" dəstgahında "Bal-kəbutər" ilə "şahnaz" arasındakı, "Rəhavi" dəstgahında "Bal-kəbutər" ilə "Bağdadi" arasındakı, "Çahargah" dəstgahında "Mavərənnəhr" ilə "Şahnaz" arasındakı, "Şur" dəstgahında "Simayişəms" zərbi-muğamı ilə "Sarənc" arasındakı şöbə "Hicaz" adlanır.
        HOBOY – Ağac nəfəs alətləri qrupuna daxil olan hoboy qədim zamanlardan mövcud olmuşdur. Hələ e. ə. XII-VII əsrlərdə Hindistanda "otu" adlı nəfəs-aləti mövcud olmuşdur. Qədim Yunanıstanda geniş yayılmış "avlos", eləcə də Orta Asiya və Qafqazda məşhur olan "zurna" nəfəs alətləri də hoboyun "əcdadları" hesab edilirlər.