əhayət ki, ölkəmizdə Qara Qarayevin əsərlərindən ("Don Kixot" simfonik qravürləri, Üçüncü simfoniya, Skripka və orkestr üçün konsert) ibarət ilk kompakt disk öz dinləyicilərini tapmışdır. Bununla Azərbaycan simfonik musiqisinin müasir texniki nailiyyətlər vasitəsilə dünya auditoriyası qarşısında təqdimatının başlanğıcı qoyulmuşdur.

XX əsr ümumdünya musiqi mədəniyyətinin əsl hadisəsi kimi, Q.Qarayevin yaradıcılığı hal-hazırda da zəmanəmizlə səsləşir, çünki onun əsərlərində əsas mövzu kimi insanın səadət və azadlıq uğrunda mübarizəsi öz əksini tapmışdır. İlkin mənbəsindən asılı olmayaraq, - istər gerçək hadisələr, istər müxtəlif xalqlara və dövrlərə məxsus əfsanələr, istərsə də poeziya, bədii nəsr və dramaturji əsərlər olsun, - adı çəkilən möhtəşəm mövzu bəstəkar üçün bütün ömrü boyu ən başlıca ilhamverici amil olmuşdur. Q.Qarayevin əsərlərində bu cür aktual tematikanın gözəl melodiyalar, orijinal və rəngarəng harmoniyalar, çoxçalarlı orkestrləşmə və forma kamilliyi ilə parlaq bütövlükdə ifadəsi onları şah əsərlər sırasına aid etməyə tam hüquq verir və bu səbəbdən də onlar hər yerdə və hər zaman dinləyicilər tərəfindən şövqlə qarşılanır.

Q.Qarayevin, hətta faciə sonluqlu belə, əsərlərinin mühüm xüsusiyyəti onların nikbin ideyasındadır. Bu barədə Böyük Ustad özü yazırdı ki, ona "...faciəliliyin taleyin alın yazısı kimi dərki tamamilə yabançıdır..." və "...öz qüruru ilə təklikdə qapanmış və ədalətsizliklə, şərlə bərabər olmayan mübarizədə istər-istəməz həlak olan qəhrəmanın surəti də yaddır. Faciə... köhnəliyin və yeniliyin arasındakı dialektik mübarizəni aşkarlayır..."

Q.Qarayev yaradıcılığının digər mühüm cəhəti - öz zəmanəsinin "carçısı" olmaq meylidir. Bu meyl bəstəkarın müasirliyin və ya keçmişin, Azərbaycan və ya digər xalqların həyatından götürülmüş mövzularına müraciətindən asılı olmayaraq, daim özünü açıqlayır və həmin səbəbdən onun əsərləri ən müxtəlif ölkələrin dinləyiciləri tərəfindən asanlıqla qavranılır.

Q.Qarayevin iste'dadında dərin fəlsəfi fikir və incə psixologizm, musiqi surətlərinin dramaturji inkişafı və portret xasiyyətnamələrinin tutarlığı, lirik hisslərin məlahəti və ciddi ustalıq, musiqi dilinin anlaşılması və qüsursuz zövq, ifadəli boyaların bolluğu və mütənasib ölçü-biçim üzvi şəkildə çarpazlaşır. Q.Qarayev musiqisi - Böyük Düşüncənin gerçək, emosional cəhətdən güclü, ehtiraslı və əsl Sənətkar ifadəsidir.

Böyük bəstəkarın yarıdıcılığı janr müxtəlifliyinə görə çox geniş çevrəni əhatə edir: bu çevrə opera, balet, simfoniya, simfonik poema, instrumental konsert, kamera-instrumental və vokal əsərlərdən ibarətdir. Bundan əlavə, Q.Qarayev dramatik teatr və kinofilmlər üçün çoxsaylı musiqi bəstələmişdir.

Q.Qarayev yaradıcılığının intonasiya quruluşu olduqca rəngarəngdir. Bu rəngarənglik Azərbaycan xalq musiqisinin zəngin və özünəməxsus ən'ənələri, formaları, inkişaf prinsipləri, lad /məqam/- intonsiya və metro-ritmik /vəzni/ təşkili ilə sıx bağlıdır. Onun üslubu muğamın fəlsəfi dərinliyini və məzmun-quruluşunun geniş zaman kəsiyində açımı prinsiplərinin bir çox cəhətlərini mənimsəmişdir. Bəstəkarın harmonik dilinə, sazın köklənmə prinsiplərinə əsaslanan, aşıq harmoniyaları böyük tə'sir göstərmişdir.

Lakin xalq musiqisinin böyük bilicisi olan Q.Qarayev heç vaxt hazır nümunələri kor-koranə yamsılamır. Bəstəkar Azərbaycan folklorunun ən dəyərli bədii-ifadə vasitələrindən faydalanaraq, onları qarşısında duran bədii məqsədlərə tabe etməyi bacarırdı.

Azərbaycan musiqisinin ən gözəl ən'ənələrini duyub yaradıcı qavramağı ilə yanaşı, Q.Qarayev əsərlərində digər xalqların musiqi mədəniyyəti də çox kamil sənətkar qələmi ilə öz əksini tapıb. "İldırımlı yollarla" baletini, "Don Kixot" simfonik qravürlərini, "Alban rapsodiyasını" və "Vyetnam" süitasını sadalamaq kifayətdir. Ümumbəşəri mövzulara və süjetlərə əsərlər yazan bəstəkar burada da bu və ya digər milli folklorun xüsusiyyətlərini yaradıcılıq təxəyyülünə tabe edir və öz üslubunda sanki "özünküləşdirir".

Bәstәkar yaradıcılığında olduqca sәrbәst vә cür'әtlә bütün dünya musiqi mәdәniyyәtinin nailiyyәtlәrini işlәdir. "Ciddi üslub" polifonistlәri, İ.S.Baxın ucsuz-bucaqsız yaradıcılığı, P.Çaykovskinin simfonizmi, D.Şostakoviçin dil - üslubu vә musiqi dramaturgiyasının prinsiplәri, N.Rimski-Korsakovun vә M.Ravelin orkestr yazısı vә, nәhayәt, İ.Stravinskinin metro-ritmik variantlıq texnikası ilә varislik әlaqәlәri Qarayevin әn müxtәlif әsәrlәrindә aşkarlanır. Lakin bu varislik heç vaxt tәqlidçi xarakter daşımır. Qara Qarayev - öz orijinal dәst-xәtti ilә seçilәn vә indiyәdәk müasir Azәrbaycan musiqisinin ön sıralarından bir addım belә çәkilmәyәn Böyük Şәxsiyyәtdir.

Qara Qarayevin Azərbaycan musiqi mədəniyyətində yerini tam şəkildə qiymətləndirmək üçün onun nəhəng musiqiçi-ictimaiyyətçi və maarifçilik fəaliyyətini də qeyd etmək lazımdır. Qara Qarayev çox gözəl pedaqoq idi. O, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin şərəfini indiyədək yüksəkdə saxlayan bir çox məşhur bəstəkarlar yetişdirmişdir.

Q.Qarayevi fitri yaddaşı və professional musiqi sənətinin bütün sahələrində, - bəstəkarlıq texnikası, musiqi quruluşu, harmoniya, polifoniya, məqam sistemləri, orkestr və musiqi tarixindən ensiklopedik bilikləri olan musiqiçi-alim adlandırmaq da olar. O, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü idi.

Bəstəkarın geniş dünyagörüşü onun publisist istedadı ilə birgə xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. O, musiqi və incəsənətin ayrı-ayrı problemləri üzrə fikir və baxışlarını tez-tez açıqlayardı. Bu külliyyata bəstəkarlarımızın yeni-yeni əsərlərinə rə'ylər, bəstəkarlıq sənətinin problemlərinə, yenilikçiliyə, milliliyə, musiqi estetikası və gənc nəslin estetik tərbiyəsinə həsr olunmuş məqalələr, nəhayət, bəstəkar qurultayları və plenumlarında geniş yekunlaşdırıcı çıxışlar daxildir.

Q.Qarayevin, özünə qarşı sonsuz tələbkarlığından doğan, yüksək məhsuldarlıqla fərqlənmədiyinə baxmayaraq, onun bizə qoyub getdiyi irs dərinliyi və zənginliyinə görə tükənməzdir. Və bizdən sonra gələcək yeni-yeni nəsillər bu tükənməz xəzinədə özləri üçün hər dəfə yeni-yeni tapıntılar kəşf edəcəklər.

"Don Kixot" simfonik qravürləri
(1980)

1957-ci ildə Q.Qarayev rejissor Q.Kozintsevin "Don Kixot" filminə musiqi yazır. Daha sonra, 1960-cı ildə, həmin kino musiqisi əsasında o, çoxhissəli Simfonik qravürlər silsiləsi yaradır.

Müxtəlif dövrlərdə yaşamış bir sıra tanınmış bəstəkarların yaratdıqları dahi M.Servantesin qəhrəmanının faciəli-komik portretlərindən fərqli olaraq, Q.Qarayev tərəfindən Don Kixotun lirik-psixoloji bədii yozumu müqayisə edilməz dərəcədə maraqlıdır.

Böyük və nəcib arzularla yaşayıb, ancaq həqiqətə xidmət etmək uğrunda, taleyin zərbələrinə dözüm göstərib öz idealı və işıqlı gələcəyə inam uğrunda son nəfəsədək mübarizə - Q.Qarayev "Don Kixotunun" başlıca əqidəsidir.

əsərin musiqili dil-üslubu baxımından, bəstəkarın oxşarsız sənətkarlıqla M.Servantes dövrünün İspaniyasını bədii canlandırmaq bacarığı ayrıca qeyd olunmalıdır.

ÜÇÜNCÜ SİMFONİYA
(1965)

Bu əsər kamera hey'ətli orkestr üçün yazılıb və bütöv quruluşca klassik simfonik silsiləyə (Allegro, Scerzo, asta gedişli hissə və final) uyğundur. Lakin simfoniyanın dil - üslubu, bədii ifadəliliyi və dodekafon yazı texnikası milli bəstəkarlıq məktəbimiz üçün tamamilə yeni olub, onun gələcəyində yeni mərhələ açmışdır. Eyni zamanda əsər öz ideya və məzmununa görə dinləyicilər tərəfindən nisbətən asanlıqla qavranılır. III Simfoniya daxilimizdə və ətrafımızda baş verənlər haqqında, qarşısıalınmaz irəliləyiş və qarşıya çıxan çətinliklər, iztirablar və onlara üstün gəlmə haqqında musiqili hekayətdir.əsərdə sərbəst dodekafon texnikasının milli intonasiyalarla çarpazlaşması isə özü-özlüyündə maraqlı bədii tapıntıdır.

SKRİPKA Və SİMFONİK ORKESTR ÜÇÜN KONSERT
(1967)

Bu əsər psixoloji baxımdan olduqca çətin bədii vəzifə daşıyır: müasir insanla onu çevrələyən gerçəkliyin ziddiyyəti. Konsertdə şəxsiyyətin, fərdiyyətin ətraf ümumiliklə münaqişəsi son dərəcə gərgin boyalarla əks olunub. Özünü gerçəkliyin, bütün bəşəriyyətin ayrılmaz hissəsi, damlası olduğunu dərk etmiş insanın mə'nəvi qələbəsi əsərin əsas ideyasını təşkil edir.