|
Ü.Hacıbəyovun
skripka, violonçel və fortepiano üçün 1931-ci ildə yazdığı "Aşıqsayağı"
triosu Azərbaycan musiqisində ilk ansambl pyeslərindən biridir.
Hacıbəyov milli musiqi üçün yeni olan bu janrda aşıq üslubunun bəstəkarlıq
texnikasının müxtəlif xüsusiyyətləri ilə vəhdətini yaradır. "Aşıqsayağı"nın
Motsartın musiqisi kimi işıqlı musiqisi polifonik səslərlə zərif,
incə hörülməsinə baxmayaraq, fakturanın aydınlığını, şəffaflığını
saxlayır. Aşıq musiqisi üçün xarakter olan "Şur" ladının intonasiyaları
gah major, gah da minora boyanaraq, gözəl səslənmələr yaradır. Ən'ənəvi
"sonata alleqro"su forması burada rondo və variasiyalılığın xüsusiyyətləri
ilə qəribə uyğunlaşır. 60-cı illərdə Ü.Hacıbəyovun tələbəsi Qara
Qarayev bu əsərin kamera orkestri üçün maraqlı transkripsiyasını
yaratmışdır.
Ü.Hacıbəyov 1934-cü ildə Firdovsinin 1000 illiyinə həsr edilmiş
kantatanı, 1938-ci ildə M.F.Axundovun anadan olmasının 125 illiyi
ilə əlaqədar "Ölməz sənətkar" kantatasını, 1942-ci ildə isə "Vətən
və cəbhə" kantatalarını yazır.
Azərbaycanda opera sənətinin əsasını qoymuş Üzeyir Hacıbəyov bu
janrın klassik nümunələrini yaratmışdır. Onun şah əsəri "Koroğlu"
(1938) operası qəhrəmanı-epik operanın parlaq nümunəsi kimi çoxmillətli
əski sovet opera sənətinin qiymətli nailiyyətlərindən biridir. Əsl
xalq ruhu ilə aşılanmış, Azərbaycan melosunun bütün zənginliyi ilə
xüsusiyyətlənmiş "Koroğlu" operası rus və Avropa qəhrəmani-epik
operanın klassik nümunələrinin ən'ənələrini davam etdirmişdir. Bu
möhtəşəm əsərin bir çox xüsusiyyətləri, harmonik və polifonik dili,
onun alətləşdirilməsi, simfonik fraqmentləri musiqimizin gələcək
inkişafında əsas rol oynamışdır.
Əgər "Leyli və Məcnun" operasının qəhrəmanları tək-tənha və faciəvi
qiyamçılar idilərsə, "Koroğlu" operasının, Hacıbəyovun özünün dediyi
kimi, "əsas iştirakçıları xalq və onun nümayəndələridir". Bu cəhətdən,
o, böyük rus bəstəkarları Qlinkanın, Borodinin, Musorqskinin operalarına
yaxındır. Xalqın obrazının təcəssümünü biz operanın birinci pərdəsindəki
xorlarda, III pərdədən Koroğlunun ariozosunda və final apofeozunda
görürük. Xalqın parlaq obrazını Hacıbəyov məşhur "Çənlibel" xorunda
yaratmışdır. Bu xor həm də polifonik üslubun yüksək nümunəsidir.
Bu xor üçün bəstəkar elə mövzu seçmişdir ki, artıq o öz-özlüyündə
milli səslənmə ilə polifonik inkişaf üçün böyük imkanlar yaradır.
Mövzunun əsas dayaq səslərini aşıq musiqisinə xas olan kvarta-kvinta
səslənmələri təşkil edir.
"Koroğlu"da Hacıbəyov klassik opera formalarına riayət edərək bitmiş
ariyalar, kütləvi xor səhnələri, müxtəlif ansambllar, balet nömrələri,
reçitativlər yaradır.
"Koroğlu" operasının simfonik dili də çox maraqlıdır. Hacıbəyov
simfonik orkestrin tərkibinə xalq alətlərini-tarı, balabanı, zurnanı
daxil edərək bütün partituranın səslənməsini zənginləşdirir. Hacıbəyovun
bu əlverişli yeniliyi çox səmərəli və perspektivli olmuşdur.
Azərbaycan musiqisinin inkişafında "Koroğlu" operasının əhəmiyyəti
çox böyükdür. Bu, yalnız opera janrı ilə məhdudlaşmır, həm də simfonik
və balet janrlarını da əhatə edir.
Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 800 illiyi ilə əlaqədar Hacıbəyov
şairin sözlərinə iki romans-qəzəl yazır - "Sənsiz" (1941) və "Sevgili
canan" (1943). Bu zərif lirik romans-qəzəllər bu gün də qüvvətli
tə'sir bağışlayırlar. Hacıbəyov orta əsr ədəbi formasına müraciət
edərək bu qəzəllərində melodik xəttin hərəkətini muğamın inkişafı
ilə uyğunlaşdırır. Hər iki musiqi qəzəlində ümumi cəhətlər çoxdur,
görünür, Hacıbəyov bu ədəbi janrı musiqidə məhz bu cür təsəvvür
edirmiş.
Ü.Hacıbəyovun son əsəri Firuzənin (eyni adlı bitməmiş operasından)
ariyası oldu.
Ü.Hacıbəyovun həyatına ümumən nəzər salanda görürük ki, onun yaradıcılıq
yolu Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin yaranma və inkişaf tarixinin
mühüm dövrünü əks etdirir. Ona görə təsadüfi deyil ki, Üzeyir Hacıbəyovun
anadan olduğu günü - 18 sentyabrı (1885) respublikanın ictimaiyyəti
Azərbaycan musiqisinin bayramı kimi qeyd edir.
|
|