II. BƏSTƏKAR MAHNISI

XX əsrdən başlayaraq Azərbaycanda mövcud olan peşələrə biri də əlavə olundu. Bu, bəstəkarlıq peşəsi idi. Dünya təcrübəsindən bəhrələnərək, Üzeyir Hacıbəyov peşəkar bəstəkarların yetişdirilməsinin əsasını qoydu. Bu proses geniş vüs'ət alaraq, əsrin axırlarına Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbini dünya səviyyəsinə qaldırdı. Azərbaycan bəstəkarları, Avropa musiqi cərəyanlarına dərindən yiyələnərək, bir-birinin ardınca dinləyiciləri heyran edən əsərlər yazmağa başladılar.

Azərbaycana yeni musiqi nəfəsi gəldi, Azərbaycan musiqisi bəşəri musiqi formalarını daha da zənginləşdirərək, dinləyiciləri heyrətləndirdi. Bütün məmləkətdə musiqi məktəbləri, musiqi texnikumları açıldı, Dövlət Konservatoriyasının təməli qoyuldu, musiqi teatrları və kollektivləri yarandı. Bir sözlə, peşəkar musiqi təhsili və təbliği sistem şəklində tədbiq olundu. Bunun müəyyən qədər ictimai-siyasi kökləri də vardı.

SSRİ adlanan qapalı bir fövqəldövlətin tərkib hissəsi olan Azərbaycanda, təbii ki, həyatın bütün sahələri imperiyanın mərkəzindən planlaşdırılır və idarə olunurdu. Cəsarət edib, yazdığlarımın məs'ulliyyətini anlayaraq, bəyan etmək istəyirəm ki, paradoksal olsa da, Azərbaycan peşəkar bəstəkarlıq məktəbi total kommunist imperiyasının cansıxıcı şəraitində yaranmış, iti sür'ətlə inkişaf etmiş və gözəl nümunələr vermişdir!

XX əsrdə musiqi həyatında baş verən yeniliklər Azərbaycan mahnısına tə'sir etməyə bilməzdi. Və etdi də. Artıq mahnılar yüksək musiqi təhsili görmüş bəstəkarlar tərəfindən yazılmağa başladı. Mahnılara yeni üslub gəldi, Azərbaycan intonasiyaları ilə qarışaraq, e'cazkar melodiyaların yaranmasını şərtləndirdi. Buna misal olaraq, Tofiq Qulievin flaqman olduğu "bəstəkar mahnısı" adlanan cərəyanın nümunələrini göstərmək olar. T. Quliyevin Azərbaycan mahnısına gətirdiyi yeniliklər hələ öz ciddi araşdırmasını gözləyir. Mən isə deyə bilərəm ki, T. Quliyev Azərbaycan mahnı sənətində yeni cərəyan yaratdı. Bu cərəyan dərin zəkaya, geniş musiqi təfəkkürünə, yüksək bəstəkarlıq texnikasına və təbii ki, Vətənə dərin məhəbbətə arxalanırdı. ən vacibi isə odur ki, T.Quliyev və onun ardınca gələn mahnı yazan bəstəkarlar, mahnı bəstələməyi son dərəcə ciddi bir iş sayırdılar, bu işə bütün həyatlarını həsr etmişdilər, dərin elmi araşdırmalar, axtarışlır aparırdılar, eksperimentlərdən belə vaz keçmirdilər. Bütün bunların və böyük musiqi iste'dadının nəticəsində Azərbaycan mahnısı yeni keyfiyyət əldə etdi. Bu keyfiyyəti qısaca təhlil etsək, görərik ki, XX əsrin ortalarında Azərbaycan mahnısı "şərq mahnısı" qiyafəsini nisbətən dəyişərək, addım-addım dünyanın Avropa və Amerika hissəsinə yaxınlaşmağa, bir növ bəşəriləşməyə doğru yol alaraq, çağdaşlaşmağa başladı. Bu, texniki tərəfdən Avropa harmoniyasının, müxtəlif musiqi formalarının və ritmik strukturların Azərbaycan melodiyası ilə qaynayıb-qarışaraq üzvi "ərintilər" alınması yolu ilə həll edilirdi. O zaman belə gedişlərə böyük cəsarət lazım idi. Cəsarət mənbəyi isə, əlbəttə, böyük Ü. Hacıbəyov idi. Onun xeyir-duası nəticəsində bəstəkarlar musiqinin bütün janrlarında ciddi axtarışlara baş vurdular. Məhz o zamanlar yaranan, xüsusi ilə, T. Quliyevin, S. Rüstəmovun, R. Hacıyevin, Q. Hüseynlinin, F. əmirovun, C. Cahangirovun, Q. Qarayevin mahnıları mahnılıqdan, bir növ, çıxaraq, modelə yaxud da, "hazır qəliblərə" çevrildilər, onların əsasında sonralar bir çox bənzətmələr yazıldı.