Məqam-harmonik və faktura baxımlarından çox incə zövqlə işlənmiş əsərin (pyesin) çalar duyumlu ifadəliliyi, ayrı-ayrı səs və akkordlardan sanki seyr edib həzz alma, major-minor üçsəslilikləri və onların dönmələrindən bol-bol faydalanma impressionist yönümünün tə'siri kimi yozulmalıdır və bu tə'sir Q.Qarayev yaradıcılığının daha yetkin sonrakı dövrlərində də özünü aşkarlayır. (6)

"Tsarskoye selo heykəli"nin digər və duyğulandıran özəlliyini bəstəkarın sonrakı yaradıcılıq dövrlərinə xas olan, lakin bu əsər üçün gözlənilməz, dərin və ovsunlayıcı lirikada axtarmaq lazımdır. Qarayevin lirik tip seçimi və öz lirik idealına sədaqəti son dərəcə qeyri-adi, bəlkə də, fövqəl'adədir.

Qarayev lirikası haqqında çox deyilib, danışılıb və yazılıb. Bütövlükdə götürsək, bəstəkarın musiqisi haqqında həm çox geniş mə'nada, həm də onun dəst-xətti, musiqili dil-üslubu haqqında düşüncələr istər-istəməz yaradıcılığının başlıca və sirli, axıradək açıqlanmaz kökü-mənbəyi-onun özəl lirikası ilə sonuclanır. Məhz bu baxımdan "Tsarskoye selo heykəli"nin cazibədarlığı "İldırımlı yollarla" baletindəki "Layla"nı, "Don Kixot" simfonik qravürlərindən "Aldonsa"nı və s. yada salır. Aydınlığı, səmimiyyəti və kövrək saflığı ilə seçilən Q.Qarayev lirikası ürəksıxıcı duyğu aşılayır. O zamankı gənc bəstəkar musiqi lövhəsinin çoxçalarlı impressionist səpgisi ilə lirik səmimiyyəti üzvi uzlaşdıra bilmişdi. Tam arxayınlıqla demək olar ki, qələminin ilk sınağı kimi "Tsarskoye selo heykəli" əsəri artıq 1937-ci ildə onu tutarlı bəstəkar kimi tanıtmaqla yanaşı, öz yolunu tapmış sənətkar kimi təsdiqləmişdi.

1949-cu ilin yubiley təntənələri isə Azərbaycan bəstəkarlarının vokal yaradıcılığında öz əksini tapdı. Onlardan Q.Qarayevin "Mən sizi sevirdim" və "Gürcüstan yüksəkliklərində", A.Rzayevanın "Oxuma, gözəl", S.Hacıbəyovun "Quşcuğaz", ə.Hü-seynzadənin "Qızılgül" romanslarını və F.əmirovun tenor, bariton və orkestr üçün "Qış yolu" vokal poemasını sadalamaq olar.

Bəri başdan vurğulayaq ki, adı çəkilən əsərlərdən çoxu dinləyicilərə tanış deyil. Musiqişünaslığımız tərəfindən işıqlandırılmayan əsərlər haqqında fikir söyləmək çətindir və bunun üçün onları dəyərləndirməkdən çəkinək. Lakin eyni zamanda Q.Qarayev və A.Rzayevanın romansları geniş ifa olunduqlarından, onlara həmin illərin yaradıcılıq yönümlərini, haradasa, əks etdirən əsərlər kimi yanaşılmalıdır. "Mən sizi sevirdim" və "Gürcüstan yüksəkliklərində" romansları təkcə Q.Qarayev yaradıcılığında deyil, bütövlükdə Azərbaycan vokal lirikasında sanballı yer tuturlar. Eyni zamanda onları musiqi puşkinianasının - A.S.Puşkinin sözlərinə yazılmış böyük vokal toplunun inciləri saymaq olar.

Q.Qarayevin haqqında söhbət açdığımız ilk əsəri ilə romansları on ildən böyük zaman kəsimi ayırır. 1949-cu ildə Q.Qarayev artıq Moskva Konservatoriyasını bitirmiş, sayımlı yaradıcılıq uğurları qazanmış, dövlət mükafatlarına layiq görülmüş və bütün bunlarla yanaşı 1948-ci ildə kommunist partiyasının dəhşətli tənqid və suçlanmaları ilə qarşılanmış yetkin və sanballı bəstəkar idi. Və sonucda o uzun zamana öz simfonik musiqi yaradıcılığını "susduraraq", sənətdə daha az "qəlbi qıran", "dişbatmaz" yollar axtarmağa başlayır. Bəstəkarlardan çoxu üçün isə belə əlverişli yollardan biri çoxçeşidli vokal musiqi, o cümlədən, romans yaradıcılığı idi.

1949-cu ilin "Puşkin yubileyinə" hazırlıq zamanı Q.Qarayev şairin çox geniş yayılmış şe'rlərinə 2 romans yaratmaq qərarına gəlir. Hər iki şe'rin rus musiqi sənətində geniş işlənməsi və çoxmə'nalı yozulması azərbaycanlı bəstəkarı nə qorxudur, nə də çəkindirir. Məsələn, Qara Qarayev romans yaradıcılığı məqamında N.Rimski-Korsakovun məşhur "Gürcüstan yüksəkliklərində" romansında çox qabarıq aşkarlanan oriyentalizmdən - yə'ni Rus və Avropa bəstəkarlığının "şərqçiliyindən" (yaxud "şərqşünaslığından") tamamilə uzaqdır.