|
|
|
usiqi mədəniyyəti tarixini müxtəlif
rakurslardan işıqlandırmaq mümkündür. Hər hansı bir musiqi janrının
təkamülünü, bəstəkarlıq məktəbinin inkişafını, müəyyən üslubu, bədii
cərəyanı izləmək olar. Musiqi mədəniyyətinə həm də ənənəvi yollardan
fərqli orijinal bir bucaqdan - musiqi nəsillərinin taleyi və həyatı
baxımından da nəzər sala bilərik. Bir qədər polemik görünsə də musiqi
soylarının mövcudluğu onların mənsub olduğu milli mədəniyyətdə yüksək
inkişaf səviyyəsinə, möhkəm peşəkarlıq ənənələrinin mövcudluğuna
dəlalət edir. Alman musiqisində Bax, İtaliya musiqi sənətində Skarlatti,
Berqonun soyadları... Azərbaycan musiqi sənəti də bu gözəl ənənə
ilə fəxr edə bilər. Hacıbəyovlar, Bədəlbəylilər, Əliverdibəyovlar,
Adıgözəlovlar, Mənsurovlar, Əmirovlar, Bakıxanovlar, Qarayevlər,
Rzayevlər, Ələsgərovlar, Bülbül, Mustafazadə... musiqinin bütöv
bir soyların həyat amalına çevrilməsi "musiqi istedadı azərbaycanlıların
qanındadır" kəlamının heç də metaforik məna daşımadığını sübut edir.
Lakin Azərbaycanın musiqi nəsillərinin tarixcəsini XX əsrlə məhdudlaşdırmaq
obyektivlikdən uzaq olardı. Əsrlərin yaddaşında silinməz iz qoymuş,
adi yaratdığı musiqi havalarında yaşayan neçə-neçə azəri musiqiçiləri
nəsli olmuşdur. Elə onlardan biri - orta əsr klassik Şərq musiqisinin
parlaq siması, dövrünün nadir istedada malik ifaçısı, müğənnisi,
bəstəkarı, musiqişünas - alimi, xəttatı Əbdül Qadir Marağaini xatırlayaq.
Onun atası - Qiyasəddin Mövlana Qeybi, Marağa şəhərinin tanınmış
musiqiçi-alimi, görkəmli ziyalı şəxsiyyəti idi. Ə.Marağainin övladları
da atalarının yolunu davam etdirmişlər. Marağainin üç oğlu - Nurəddin
Əbdürrəhman, Nizaməddin Əbdürrəhman və Əbdüləziz musiqiçi peşəsinin
sirlərini atalarından öyrənmiş ustad-musiqiçi olmuşlar - "Əslim
Qarabağdandır". Mötəbər musiqi soyları - Hacıbəyov, Əliverdibəyov,
Bədəl-bəyli, Əmirov, Bülbül, Adıgözəlov, Behbudovların tərcümeyi-halı
bu sözlərlə başlanır. Azərbaycanın mədəni mərkəzlərindən biri olan
Şuşa hələ qədim zamanlardan peşəkar musiqi ənənələri ilə məşhur
idi. Təsadüfü deyil ki, virtuoz ifaçılığa, əsrarəngiz səsə malik
musiqiçilərin - xanəndə və tarzənlərin sənətindən heyrətə gələn
əcnəbilərin biri Şuşanı "Qafqazın konservatoriyası" adlandırmışdı.
Qarabağ əslinin nəsildən-nəslə keçən xüsusi musiqi vergisi "əgər
oxumursansa, demək şuşalı deyilsən" zərb-məsəlini yaratmışdı. Ana
xətti ilə yaxın qohum olan nəsillərdə musiqiçi ənənələrinin binasını
qoyan Üzeyir Hacıbəyovun, Ağalar Əliverdibəyovun, Bədəlbəy və Əhməd
Bədəlbəylilərin formalaşmasında Şuşanın bədii-mədəni mühiti böyük
rol oynamışdır. İlk Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov (1885-1948)
hər üç nəslin musiqi ağsaqqalı oldu. İlk təhsilini Şuşadakı rus-tatar
(o zaman ruslar azəri türklərini tatar adlandırırdılar) məktəbində
aldıqdan sonra Qori müəllimlər seminariyasını bitirən, musiqiçi
kimi sənətkarlığını Moskva və Peterburqda təkmilləşdirən Ü.Hacıbəyovun
musiqi irsində opera, musiqili komediya, mahnı və romanslar, kamera-instrumental
janrlar, kantata, oratoriya kimi janrlar təmsil olunmuşdur. Bu janrların
əksəriyyətində dahi bəstəkar milli musiqi sənəti üçün ilk nümunələrin
yaradıcısıdır. O, Şərq və Qərb musiqi mədəniyyətləri arasındakı
"Çin səddi"ni dəf edərək, hər iki musiqi sisteminin sintezinə dayaqlanan,
bəstəkarlıq məktəbinin təməlini qoymuşdur. Təkcə Azərbaycanın deyil,
ümumiyyətlə müsəlman Şərqinin ilk operası olan "Leyli və Məcnun"da
(1908) bəstəkar opera və muğamı "görüşdürərək" yeni muğam operası
janrı yaratmışdır. Ü.Hacıbəyovun ən gözəl əsərlərindən biri - "Arşın
mal alan" operettası (1913) isə bütün dünyanı dolaşmış, müxtəlif
dillərə tərcümə olunaraq, bir neçə dəfə ekranlaşdırılmışdır. XX
əsrdə Azərbaycanın qəhrəmanlıq ruhunu hifz və tərənnüm edən əsərlər
arasında "Koroğlu" operasına (1937) bərabər ikinci bir əsər tapmaq
isə çətindir. Ü.Hacıbəyov yeni musiqi mədəniyyəti sistemini yaratmış,
musiqi maarifi və elminin möhkəm təməlini qoymuşdur. Azərbaycan
musiqiçilərinin sonrakı nəsilləri bu fundament üzərində ərsəyə gəlirdi.
Ü.Hacıbəyov Azərbaycan tarixində milli-azadlıq hərəkatının əzəmətli
nümayəndələrindən biri, görkəmli ictimai xadim, publisist, jurnalist,
dramaturq, pedaqoq kimi parlaq iz qoymuşdur. Ü.Hacıbəyovun qardaşı
Zülfüqar Hacıbəyov (1884-1950) da bəstəkar olmuş, Azərbaycan musiqili
teatrının təşəkkülündə əhəmiyyətli rol oynamışdır. Z.Hacıbəyov "Aşıq
Qərib" operası, "Əlli yaşında cavan", "Varlı", "Evliykən subay"
musiqili komediyalarının, mahnılar, nəfəs alətləri, xalq çalğı alətləri
orkestri, simfonik orkestr üçün əsərlərin, dram tamaşaları və kinomusiqisinin
müəllifidir. Hacıbəyovların kiçik qardaşı - görkəmli jurnalist,
tarixçi, tərcüməçi, Peterburq və Sarbona universitetlərində təhsil
almış Ceyhun Hacıbəyov (1891-1962) Azərbaycanın sovetləşməsindən
sonra xaricdə yaşamış, Fransada siyasi mühacirətin liderlərindən
biri idi. Əsas maraqları siyasət, tarix və jurnalistika ilə bağlı
olsa da, musiqi istedadına, məlahətli səsə malik Ceyhun bəy "Leyli
və Məcnun" operasının yaranmasında Üzeyir bəyə köməklik etmiş, hətta
ilk tamaşada iki rolda - İbn-Səlam və Nofəl rollarında çıxış etmişdir.
Ceyhun Hacıbəyov "Arşın mal alan" operettasının ədəbi mətnini fransız
və ingilis dillərinə tərcümə etmişdir. Onun "Leyli və Məcnun" operasının
yazılması haqda məqaləsi ilk azərbaycan operasının yaranması tarixinə
həsr olunmuş
|
|
|