Tofiq Quliyevin mahnılarının bəzi      
üslub xüsusiyyətləri      
S. Qasımova           
1   2   3   4  
make printcopy print copy
        
Audio: Clip 1
Audio: Clip 2
Audio: Clip 3

ofiq Quliyevin uzun illərdən bəri ölkəmizdə və onun sərhədlərindən uzaqlarda səslənən, ilkin təravətini itirməyən mahnıları həyatımızın salnaməsinə çevrilmişdir. O, Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixinə obrazlı intonasiya quruluşu cəhətdən keyfiyyətcə yeni olan kütləvi mahnının yaradıcısı kimi daxil olmuşdur. Buna görə də təbiidir ki, başqa janrlarda da bir sıra əsərlər yazmasına baxmayaraq, T.Quliyev hər şeydən əvvəl fərdi üslub xüsusiyyətlərinə malik mahnıların müəllifi kimi tanınmışdır. Onun əsərləri içərisində musiqili komediyalar, kantatalar, instrumental nümunələr, kino musiqisi vardır. Lakin bütün bu əsərlərdə də məhz mahnı bəstəkarının dəst-xətti müşahidə olunur. Onun operettaları, kantataları da, filmlərə yazdığı musiqi də mahnıvariliklə aşılanmışdır. Tofiq Quliyev musiqisinin əsas, müəyyənedici amili olan və melodikada adekvat əksini tapan lirizm məhz mahnıda və mahnıvarilikdə xüsusilə dolğun təzahür edir.

R.Quliyevin nadir melodik istedadı və intonasiya "lüğəti"ndən seçmə qabiliyyətinə əsaslanan nəfis, zərif melosunun zənginliyi və emosionallığı - bəstəkarın dəst-xəttinin başlıca cəhətlərindən biridir ki, bu da onun mahnılarına fərdilik, bənzərsizlik və səmimiyyət verir.

Məlum olduğu kimi, T.Quliyev mahnılarının melodikası müasir kütləvi mahnının, estrada və caz musiqisinin xüsusiyyətlərini özündə daşıyır. Bununla belə, bu melodikanın ən mühüm mənbəyi - xalq mahnısı və buna xas olan intonasiya, lad və struktur kompozisiya cəhətləridir.

Bir çox dil vasitələrinin assimilyasiyasından təşkil olunan, müxtəlif amilləri özündə üzvü surətdə birləşdirən T.Quliyev mahnılarında eyni zamanda müəllifin - milli musiqimizin, muğam, mahnı, rəqslərin səciyyəvi xüsusiyyətlərinə arxalanan Azərbaycan bəstəkarının şüurlu yanaşması və zövqü özünü büruzə verir. Odur ki, T.Quliyev yaradıcılığı daim tədqiqatçıları və bəstəkarları cəlb edən folklor və bəstəkar probleminin fərdi həlli kimi Avropa təfəkkürü normalarının milli zəmində işlənməsinə parlaq nümunədir.

Mahnılar əsasında milli xüsusiyyətlərlə ənənəvi Avropa professional yaradıcılığından gələn cəhətlərin sintezinin təzahürü üzərində apardığımız qısa müşahidələr bəstəkarın musiqi dilinin əsas cəhətlərinin öyrənilməsi üçün bir açar olaraq, onun populyarlığının sirrini aça bilər.

Məlumdur ki, Azərbaycan bəstəkarlarının musiqi yaradıcılığı milli təfəkkür normaları ilə Avropa təfəkkürü xüsusiyyətlərinin sintezi, qovuşmasının müxtəlif nümunələri ilə zəngindir. Müxtəlif sənətkarların fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, onlardan hər birinin yaradıcılıq üslubunda bu proses müxtəlif səpgidə inkişaf edərək, şəxsi ifadə tərzini müəyyən etməyə kömək edəcək ifadə vasitələrinin seçilməsi ilə müşayiət olunur.

T.Quliyev öz üslubunu yaradaraq, bu iki amilin qarşılıqlı əlaqəsi probleminin həllində öz üsulunu tapa bilmişdir. Bəstəkarın yaradıcılıq dəst-xəttində müəyyənedici cəhət - melodik üslub və lad sistemidir ki, əsas diqqəti bunlara yönəltməliyik. Bəstəkar mahnılarının ifadəliliyi çox zaman melodik formulların bir neçə tipi ilə (melodik strukturlar tipi) müəyyənləşdirilir. Bir qayda olaraq, bu qısa melodik qurumlar, özündə sonradan inkişaf etdiriləcək ən mühüm intonasiyanı cəmləşdirən tezis şəklində verilir. Tez-tez rast gəlinən melodik struktur tiplərindən biri - kvarta və ya kvinta sıçrayışı və bunun tədricən "doldurulması" (yaxud müəyyən məsafədə "doldurulması") - xalq mahnıları üçün səciyyəvidir. "Bəxtiyar" kinofilmindən "Bakı haqqında mahnı", "Onu bağışlamaq olarmı" filmindən "Əziz surət" mahnısı buna nümunədir.

Bəzi mahnıların əsasında tersiya intonasiyacı durur ki, melodik formulanın bu tipinin muğam xarakterli melodiya ilə genetik əlaqəsi vardır. "Ne qordisğ" kimi məşhur mahnı buna misal ola bilər. Mahnının əsası - "do" səsi ətrafında gəzişmə hesabına genişləndirilən, aşağı istiqamətli böyük tersiya ("si" - "sol") intonasiyadır.

"Telefonçu qız" kinofilmindən "Bakı haqqında mahnıda" melodiyanın əsasında üç tersiya intonasiyası durur ki, onlardan ikincisi və üçüncüsü əks simmetrik əsasında bir-birilə qarşılıqlı əlaqədədir.

Melodik strukturun ikinci tipinə isə dəqiq verilmiş tezis intonasiyasına malik olmayan və faza tipi üzrə qurulan "melodiya-xətlər" aiddir. Melodik formulanın bu tipinin əsasını improvizasiyalılıq təşkil edir.


 
1   2   3   4  
copyright by musiqi dunyasi 1999-2000© design by grArt 2000©
Next Page Previous Page English Back to Home About site