Nümunədən göründüyü kimi, bütün avaz kvinta ("si-mi") çərçivəsində yerləşir ki, bunun da kənar səsləri eyni vaxtda bayatı-şiraz məqamının iki istinad pərdəsindən ibarətdir. Həmin səslər mərkəzləşmiş mi minor tonallığının tonika - dominanta dayaqlarıdır.

"İlk məhəbbət" mahnısında isə ətrafında dolanılan istinad pərdələri yalnız funksionallıq mövqeyindən- paralel dəyişkən - ladı kimi şərh oluna bilər.

Dediklərimizdən belə nəticəyə gəlirik ki, T.Quliyevin mahnılarında dolanma üsulu təkcə istinad pərdələri (əsas və ya köməkçi) üzərində deyil, həm də elə pərdələr üzərində baş verir ki, bunlar funksional, nə də model sistemdə dayaq deyildir. Dolanma üsulunun belə sərbəst istifadəsinin əsas səbəbi yuxarıda qeyd etdiyimiz model modulyasiyalılıqdır ki, bu da özündə ənənəvi funksionallıq elementlərini daşıyır.

T.Quliyevin mahnılarındakı melodik strukturların bu başlıca xüsusiyyətləri əsas etibarilə milli və ümumavropa ənənələrinin qarşılıqlı əlaqəsindən irəli gəlir.

T.Quliyevin mahnılarında üslubun formalaşmasında lad sistemi də mühüm rol oynayır. Bəstəkar çox vaxt əsas ladı başqası ilə bəzən çox uzaq bir ladla uzlaşdırır, lakin Azərbaycan məqamının qanunauyğunluqlarına və intonasiya inkişafının müəyyən məntiqinə əsaslanır. Dediklərimizi bir sıra misallarla təsdiq edə bilərik. "İlk məhəbbət" mahnısında birinci qurum "sub" tonikalı rastda (mahur) verilir, ikinci cavab qurumu isə "sol" tonikalı bayatı-şiraz ladına modulyasiya edir. Məlum olduğu kimi, bu iki məqamın - rast ilə bayatı-şirazın uzlaşması xalq ifaçılığı üçün səciyyəvi deyil. Görünür ki, elə bu səbəbdən bəstəkar modulyasiya zamanı hər iki laddakı səs sırasının uyğunluğuna əsaslanır, həmçinin bunları ənənəvi paralel - dəyişkən lad aspektində şərh edir. Bunu aşağıdakı nümunədə görmək olar:

Haqqında danışdığımız modallıqla ənənəvi məqam xüsusiyyətlərinin sintezi mahnının fortepiano girişində daha parlaq ifadə olunmuşdur. Əvvəlcə bəstəkar "fa" dominanta dayağına istinad edərək, melodiyanı "sib" mayeli rast (mahur) məqamında verir, sonrakı variantlı ifadədə isə harmonik B dur tonallığında verir.

Nəqəratda ilayətidən (Rast) Bayatı-Şiraza modulyasiya genişlənmiş avtentik kodensiya əsasında həyata keçirilir. Belə ki, nəqəratın əvvəlində rastda (Vilayəti) melodiyanın istinad tonu "re" (yəni sol minorun dominantası) sonda isə "sol"dur (yəni Bayatı-Şirazın mayesi). Harmonik funksionallığın əhəmiyyətini qeyd edərək, T.Quliyev eyni zamanda modallığın ifadəliliyini, yəni melosun xəttiliyini gücləndirir, hər iki ladın səs sırasında alterasiya dəyişikliyi (Vilayətidə sol bemol, Bayatı-Şirazda fa-diyez) edir ki, bu da melodiyanı intonasiya cəhətdən zənginləşdirir.

Misal 2

"Zibeydə" mahnısında T.Quliyev melodik modulyasiya verir. "Major" səciyyəli rastdan "minor" səciyyəli şura axımlı keçid baş verir. Əslində modulyasiyanın bu tipi də xalq ifaçılığı üçün o qədər də səciyyəvi deyil, lakin müəllifin təfsirində çox məntiqli modulyasiya kimi səslənir. Bəstəkar bu halda bir tonallıq çərçivəsində qalaraq, hər iki ladın semantikasını gücləndirmək məqsədilə bunların "qanuniləşdirilmiş" xromatikasından (rastda VIIb - mi b və şurda II b - re b) istifadə edir.

"Mi b" səsinin kulminasiya kimi verilməsi təbii olaraq VI pillənin (re b) altersiyası ilə nəticələnir ki, bu da asanlıqla fa mayeli şurun II b pərdəsi mənasını alır.

Misal 3

Tonik səs sıraları üçün eyni yüksəklikli variantların uzlaşması xromatika ilə şərtləndirilmiş polimodallıq effekti yaradır: sol, sol b, re, re b. Beləliklə, bu misalı artıq on iki pilləlik əsasında meydana gələn müasir modallığın bir nümunəsi kimi şərh edə bilərik: sol-lya-si- do-re b-re-mi b-mi-fa.

"Bakı haqqında mahnı"nın model təşkili də maraqlıdır. Mahnı Bayatı-Şiraz məqamındadır, lakin Bayatı-Şiraz müxtəlif quruluşlarda həyata keçirilir: fortepiano müqəddiməsində bu, "si" quruluşunda, axırda isə "fa" tonallığında verilmişdir. Burada meydana gələn model transpozisiya (ladın səs sırasının başqa yüksəkliyə keçirilməsi) diatonik modallığın müasir on iki pilləliklə qarşılıqlı təsirinin daha bir təzahürüdür: bu quruluş çərçivəsində lad mikroxromatikası ilə şərtləndirilmiş xromatik sistem yaranır, bundan başqa iki tonikanın - əvvəldə "si b, sonäa isə "fa"-nın olması isə göstərir ki, mahnı dəyişkən dayaqlı sistemdə verilmişdir. Bunun əsasında modallığın olması göstərir ki, bu "desentralizasiya" sisteminin daxili xüsusiyyəti kimi çıxış edir. Qeyd edək ki, daha bir lad - çahargahda verilən sekvensiya şəkilli parça ilə Bayatı-Şiraz daxilən də zənginləşdirilir.