Qocaman musiqiçilər xatırlayır ki, II Dünya müharibəsi zamanı Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası müvəqqəti olaraq hərbi qospitala çevrilmişdi və konservatoriyanın bütün əmlakını başqa binaya köçürmək mümkün olmamışdı. Xüsusilə, notlar qorunan kitabxanadan, daha doğrusu, kitabxanada qorunan əlyazmaların, kitabların vərəqələrindən yaralı əskərlər maxorka eşmək üçün istifadə edirdi. Bəlkə də bu gün tarixi əhəmiyyət daşıya biləcək neçə əsər maxorka tüstüsüylə havaya sovrulub. Tarixin qəribə təkrarları var. Hələ makedoniyalı İskəndərdən, xəlifə Ömərdən, əmir Teymurdan, Napoleondan, Hitlerdən üzü bəri yazılanlar odlara yaxılır, yarananlar məhv edilir, ancaq nəsə yenə yaşayır, səngiyən kül ocağa, ocaq-oda, od-böyük bir tonqala dönür və kimin bəxtinə fələyin hansı gərdişi düşür, kim hansı mərhələni yaşayır...

Tarixin ağlı-qaralı, qanlı-qadalı illərinin arxasından boy göstərən sənət inciləri, xüsusilə böyük sənətkarların natamam əsərləri daim diqqəti çəkir, tilsimə düşmüş nağıl qəhrəmanları kimi öz xilaskarlarını-tədqiqatçısını çağırır, gözləyir...

Bu həm də sonuncu sirli pərdədir - sənətkarın dəruni aləminə qədəm qoymaq üçün, gizli mə'nalara vaqif olmaq üçün onu qaldırmalısan.

...Sərdar Fərəcovdan üç kəlmə...

15 il ərziyndə Ü.Hacıbəyovun ev muzeyində çalışdığım müddət, çox adamlar görüb söhbət etmişəm və Üzeyir bəy haqda, onun yaşadığı dövr, mühit, yaxınları, dostları haqda bir çox əhvalatlar eşitmişəm. Xüsusilə, Ramazan Xəlilovdan eşitdiyim əhvalatlar daha çox yadda qalıb. Belə əhvalatların bə'zilərini qələmə almışam ki, yaddan çıxmasın. Onlardan bir neçəsini ilk dəfə çapa təqdim edirəm...

20.05.1999 il.

*  *  *

(Ramazan Xəlilovdan eşitdiyim)
I.

...Zülfüqar Hacıbəyov cavanlıqda çox kefcil olub. İçkini, kef məclislərini çox xoşlardı... Üzeyir Hacıbəyov "Azərbaycan" qəzetində işlədiyi vaxt /1919-1920/ bir gün redaksiyanın yaxınlığında yerləşən restorana /indiki S.Vurğun və Nizami küçəsinin kəsişdiyi bina/ nahar etməyə düşür. Elə yenicə nahara başlamışdı ki, bir də görür qardaşı Zülfüqar bəylə jurnalist, köhnə qəzet işçisi olan Məmmədəli Sidqi girdilər içəri, həm də bir balaca keflidirlər.

Əyləşirlər, yemək-içmək sifariş edirlər. Üzeyir bəy görür ki, qardaşı getdikcə lap keflənir, işi olduğunu bəhanə edərək restorandan çıxır.

Aradan 1-2 gün keçdikdən sonra təsadüfən Üzeyir bəylə Məmmədəli Sidqi küçədə rastlaşır. Üzeyir bəy: - Məmmədəli, o gün əhvalat nə ilə qurtardı? - deyə soruşur. Cavabında Məmmədəli:

-Əşşi, yaxşıca kef edirdik, amma onda ki, Zülfüqar bəy tapançanı çıxarıb, güllə ilə restoranın işıqlarını söndürməyə başladı, mən dəxi durmayıb qaçdım. Sonrası nə ilə qurtardı onu bilmədim - deyə cavab verir...