Çalğıçı bilməlidir ki, vaxtı ilə Moskva konservatoriyasında bütün musiqi səslənmələrini hərtərəfli araşdırıblar. Və belə çox maraqlı sonuca gəliblər ki, hər bir istənilən halda, hər bir istənilən məqamda oxuyan insanın vibrasiya amplitudu çalğıçının çıxardığı vibrasiyalı səs amplitudundan 2 dəfə böyükdür, yaxud genişdir. Vibrasiya amplitudunun böyüklüyü isə o deməkdir ki, səs obertonlarla daha zəngindir və daha gözəl səslənir.

Texniki çalğı, yəni barmaq uclarının eyni yerləri ilə çalğısı zamanı toxunma, dəymə mənasında yaxşı texniki keyfiyyət əldə olunur. Lakin gözəl səslənmə almaq üçün barmaq ucundakı yastıqcanın ayrı-ayrı bölümlərindən (hissələrindən) faydalanmaq lazımdır (Burada M.Rostropoviç şaquli barmaqlar və onların yastıqcaları ilə çoxçalarlı səslərin necə alınmasını göstərir).

Birincisi, güclü vibrasiya gərəkdir.

İkincisi, vibrasiya tezliyi ayrı-ayrı hallarda, rəssam-boyakarın palitrasındakı boyalara oxşar dəyişməlidir. Palitranın boyalarla zənginləşdiyi, çoxçalarlığı rəssamın peşəkarlığını göstərir.

"Passajları" kamanın güclü basqısı ilə çalırlar. Orta sürətli çalğıda arasıkəsilməz vibrasiya gərəkdir, daha sizdəki kimi, - ayrı-ayrı notların vibrasiyası şəklində yox. Məsələn, kişi səsləri - tenorların iki növü var. Lirik tenorların çox tezlikli vibrasiyası və çox da geniş hərarəti olmayan səsi var. Dramatik tenorlarda vibrasiya həmin tezlikli, lakin amplitudu daha genişdir, səsin gücü və tutumu da buna uyğundur."

M.Rostropoviç F.Şumanın konsertinin bədii tərəfləri üzərində geniş dayandı. R.Şumanın tarixi dövrü və şəxsi yaşamı haqqında maraqlı bilgilər verdi. Faciəli məqamları vurğuladı. R.Şumanın violonçel konsertinin yaranması onun hələ gəncliyində bu alətə marağı ilə bağlıdır. Violonçelin şairanə və səmimiliklə dolu səs çaları, həzindən tutmuş coşğunluğadək geniş diapazonlu musiqi nitqi açıqlaması romantik yaşantılı bəstəkara olduqca yaxın idi. Hələ konsertə başlamamışdan bir il öncə violonçel üçün yazdığı pyeslərdə o öz yaradıcılıq məqsədinə doğru bədii yollar axtarıb-arayırdı. Violonçel konserti 1850-ci il oktyabr ayının cəmi 2 həftəsi ərzində Düsseldorf şəhərində yazılmış və bəstəkar yaradıcılığının klassik və romantik cizgilərin çarpazlaşdığı son dövrünə aiddir.

Konsertin bütövlükdə ifası zamanı ortaya çıxan çətinliklərdən ən başlıcası musiqi dramaturgiyasının, bədii surətlərin simfonik inkişafının açımında bütövlüyün saxlanmasıdır. Əsərin ifası ifaçıdan bədii yetkinlik, son dərəcə təkmilləşmiş texnika və dinamik çoxçalarlı "kantilena" (ahəngdarlıq, oxunaqlıq), "detache", "legato", "sautille" parlaqlığı, "qanad çalan" "spikkato" və arpeciolar və i.a. tələb edir. Çətinliklər sırasında "qol" üzrə və qonşu simin üzərindən sıçrayışları da sadalamaq olar.

Mstislav Leopoldoviç Eyyuba texniki və bədii ifaçılıq məsələlərini cizgiləyərək, onları sanki bir nüvəyə, yaxud başlanğıc ruşeymədək yığcamlaşdırdı. Və həmin qaynaqdan irəli gedərək, bacarıqlı ifaçı (Eyyubun isə istedadı, şübhəsiz ki, var!) araşdırılan əsər üzərində yaradıcılıq işi zamanı, sözsüz ki, professional artım və ifaçılıq uğurları qazana bilər.

Mstislav Leopoldoviçin sonuncu gəlişi onun müəllimi və böyük dostu Dmitri Şostakoviç şüarı altında keçmişdir desək, yanılmàrıq. Artıq àeroportda onu qarşqılàyanlara dediklərini yada salaq:

"Bu yüz ili də bəşəriyyət başa vursa, D.Şostakoviç XX yüzilliyin ən dahi bəstəkarı sayılacaq. Şostakoviç mənim üçün qarşısında ömrüm boyu baş əydiyim bütdür. Bilirsinizmi, onun yazı masasının üstündə, şüşə altında M.Musorqskinin portretini həmişə görmək olardı. Səbəbini soruşanda, o belə cavab verdi: "Mən o gözlərə baxışlarımı zilləyərkən əsərlərimi kağız tullantıları səbətinə atmaqda çətinlik çəkmirəm."

Hələ konservatoriyada tələbə ikən M.Rostropoviç 2 il ərzində D.Şostakoviçin alətşünaslıq sinfində fənni öyrənirmiş. Dəfələrlə Şostakoviçin müəllif gecələrində çıxış edər, əsərin fortepiano kəsimini (partiyasını) çalan bəstəkarla onun "40 N-li "opusunu" - violonçel və fortepiano üçün sonatasını ləşzətlə ifa edərdi. Onun sözlərinə görə, həmin əsər heyrətamiz dərəcədə maraqlı və mənəvi zənginliyi ilə yanaşı, alətlərin indiyədək açılmamış texniki imkanlarını aşkarlayır...

Adı çəkilən sonata Ustadın 24 noyabr 1999-cu il tarixli açıq dərsində bizim üçün yeni tapıntı oldu. Əsər türkiyəli violonçelçalan Əli Sak və Bakı Musiqi Akademiyasının magistri Nərminə Əfəndiyeva (fortepiano) tərəfindən ifa olunurdu. Əli Sak çox istedadlı gəncdir və hazırda Ankara konservatoriyasında dərs deyir. Ankara prezident orkestrində violonçel çalan bacısı Pərvin Sunqar ilə o, açıq dərslərdə çıxış etmək üçün Bakıya gəlmişdi. Yəni onun çoxdankı arzusu həyata keçmişdi. Ankara konservatoriyasının rektoru və professoru Əli Doğanın şagirdi olan Əli Sak öz texniki hazırlığı və bədii səs duyumu ilə seçilirdi. Onunla "yaradıcılığa" başlayan Ustad öz çoxdilli səviyyəsini də, alman dilində dərs keçmək bacarığını da bütün parlaqlığı ilə açıb göstərdi.

Əsərin I hissəsində başlıca diqqət musiqi ibarələrinə və "kantilenaya" - oxunaqlığa yönəldilmişdi. Ustad şagirdə bir neçə maraqlı göstəriş verdi ki, onlardan başlıcası kamanın başlanğıcı ilə sonu arasında səsin gücü və dolğunluğu baxımından dəyişməsini aradan qaldırmaq yolları idi. Musiqi ibarələrinin bütövlüyünün bədii məzmunda yeri və onların "sosiskayabənzər" parçalanmasının yolverilməzliyi də geniş açıqlandı.

Əsərin iti gedən II "motorlu" hissəsini M.Rostropoviç zavod sexində dəzgahlama işlərinə bənzətdi. Sənətdə belə bədii yön konstruktivizm dövrü ilə səsləşir və incəsənətin texniki-estetik təsvirçiliyi əsərin bədii özəyini əyani aşkarlayır.

Daha sonra son IV hissə ifa olunurdu ki, buradakı texniki çətinliklər D.Şostakoviçə xas olan biçimsiz şişirtmə və yumoru, şəklidəyişmiş sitatları arxa cərgəyə keçirməməli, əksinə, onların qabarıq səslənməsinə imkan yaratmalıydı. Mən belə düşünürəm ki, Əli üçün bu açıq dərs onun bədii yaradıcılığına güclü təkan deməkdir. Və yaxın gələcəkdə proqramına həmin əsərlə birgə İ.Bramsın sonatası salınmış konserti gənc ifaçının artan ustalığını əyani göstərməlidir. Əlbəttə, onun adından Bakı Musiqi Akademiyası rəhbərliyini və şəxsən rektor F.Bədəl-bəyli cənablarını alqışlamaq yerinə düşər.

M.Rostropoviç son gəlişində daha bir qeyri-adi əsərlə bizim "nazımızı çəkdi", bir növ "əzizlədi". Həmin əsər bizim günlərdə 40 illiyi tamam olan D.Şostakoviçin violonçellə orkestr üçün I konsertidir. M.Rostropoviçə həsr olunmuş konsertin ilk ifası 4 oktyabr 1959-cu il tarixdə Leninqradda, Y.Mravinskinin idarəsi altında Leninqrad filarmoniyası simfonik orkestri tərəfindən həyata keçirilib. Məşhur dirijorlardan Yudjin Ormandi vaxtı ilə əsəri "tarixi olay" adlandırmışdı. Konsertin solo kəsimini öyrənmək üçün Mstislav Leopoldoviçə cəmi 4 günlük vaxt lazım olmuşdu. 5-ci günü isə o, öz ifası ilə bəstəkarı heyrətə gətirmişdi. İfaçı haqqında "Pari press" (1961) qəzeti belə yazırdı: "Onun virtuoz çalğısı qeyri-adiliyi, lirikası ən yüksək insanilik səviyyəsi, səsləndirdiyi alət "məxməriliyi" ilə seçilir. Rostropoviç möcüzə yaratmışdır: o musiqi naminə şıdırğı çalğını unutdura bildi." Burada Mstistlav Leopoldoviçin öz sözlərini də misal gətirmək yerinə düşər: "İfaçı incəsənətdə yenilik arayan, bəstəkar düşüncələrini yerindən oynadan və onun yaradıcılıq maraqlarını hər hansı bir alətin repertuarına yönəldən bir insandır."

Nəhayət, deyilənlərə Dmitri Şostakoviçin öz sözlərini artıraq: "...mən musiqini sevirəm. Mən özümü bütövlükdə musiqiyə həsr etmişəm və həsr edəcəyəm. Mənim üçün həyatımda tək bircə sevinc musiqidir. Bütün həyatım musiqidən ibarətdir."

Doğrudan da, heç nə heç zaman D.Şostakoviçin musiqi yazmaq ehtirasını, sənət yanğısını söndürə bilməmişdir. Harada olursa-olsun. Musiqi onun içində yaşayırdı, onun içindən gəlirdi. Onun gördükləri, anladıqları, duyduqları və yazdıqları, - bütün yaşantılarından not yazısına çevrilmək istəyən səslər qaynaqlanırdı. Ayrı-ayrı çevrələrdə axtarışlar aparan bəstəkar incəsənətin başlıca özəyi olan tarixi vərəsəliyi həmişə yorulmadan vurğulayardı. Özümüzün gələcəyə canatım və irəliləyişimizdə biz öz keçmişimizlə, ölməz, ulu qaynaqlarımızla bağlandığımız telləri qırmamağa, yandırmamağa borcluyuq.