Bəs bəstəkarla dinləyici arasında bağlılığın yaradıcısı və təşkilatçısı kimdir? Əlbəttə ki, ifaçı! Yenə də M.Rostropoviçə qayıdırıq: "Mənim sənətdə dəyişkənlik istedadım var, çünki ifaçı - musiqiçi dondan-dona girən buqələmundur (xameolondur). Əgər soruşsanız ki, hansı bəstəkarı, yaxud hansı əsəri xoşlayırsan? - cavab verməkdə çətinlik çəkəcəyəm. Mən ifa etdiyim bütün əsərləri dəlicəsinə sevirəm. "

Mstislav Leopoldoviçin yaradıcılığının dirijorluq kəsimi haqqında danışarkən, yenə də onun dediklərinə müraciət etməliyik: "Mənim iki ixtisasımdan hər birinin tamam başqa-başqa psixoloji özülləri var. Və onlar heç də biri-birini tamamlamır. Violonçel mənim səsimdir və mən, müğənninin öz səsinə öyrəncəli olduğuna oxşar, violonçeli bədənimin ayrılmaz bölümü sayıram. Barmaqlarımın sinir ucları səs əldə edirlər, səsin yaranışında ortaqsız iştirak edirlər. Mən və violonçel, - aramızda heç kim yoxdur. İkimizik. Amma dirijorluq zamanı mənimlə hər hansı aləm arasında ikinci insan durur. Canlı insan.

Mən öz yaşantılarımı, duyduqlarımı və yozduqlarımı əlimdə olan bütün imkanlarla orkestrdəki ifaçıya çatdırmağa çalışıram. Onun-ifaçının mən istədiyim kimi musiqini duyması üçün əl texnikası və sifətimin ifadələrindən tutmuş hipnozadək hər şeydən faydalanmağa çalışıram. "

Doğrudan da, pianoçu və violonçelçalanı dinləməklə yanaşı, musiqiçinin səsləri necə "aldığını" görürük. Və onun ifasının bacarığı və istedadından asılılığını həmin andaca anlayırıq. Bəs dirijor? Çoxlarına elə gəlir ki, o ancaq əllərini yelləyir, amma digərləri "tər tökür." Əlbəttə, diqqətli dinləyici mütləq düşünəcək ki, nə üçün orkestr ayrı-ayrı dirijorların idarəsi altında oxşarsız səslənir?

Əsil dirijor musiqiçiləri inandırıb öz arxasınca apara bilir və onun idarəsi altında musiqiçilər dəstəsi bölünməz, canlı quruma-orkestrə çevrilir. O hər bir musiqiçinin yaradıcılıq imkanlarını "çəkib üzə çıxararaq", onları tək bir məqsədə - əsərin təfsirinə yönəltməlidir. Dirijor sənətinin çətinliyi partituranın ən xırda ünsürlərini bir vahid mərkəzə, çevrəyə toplayaraq, musiqi əsəri adlanan sənət tikilisini memarcasına, sanki kosmosdan görmək bacarığının əvəzsiz gərəkliyindədir.

R.Vaqnerin dirijorlar üçün qoyduğu əsas qayda belədir: sağ əl tempi, ölçü və sayı, sol əl isə alət və bölmələrin başlanğıclarını və nüansları göstərir. Bu qayda əllərin psixoloji baxımdan qeyri-asılılığını tələb edir. D.Şostakoviçin əsərlərinin olduqca çətin partituralarında adı çəkilən qaydanın dəyəri özünü tam aşkarlayır. Bir neçə başlanğıcı eyni zamanda göstərmək, yaxud ayrı-ayrı nüansları eyni zamanda göstərmək üçün əllərin hərəkətlərində tam "ayırma", yaxud "təbəqələşmə" gərəkdir ki, bu da M.Rostropoviçin imkanları çevrəsindədir.

O hamını sözün əsil mənasında alətə qovuşaraq, əsərin dramaturji planının iştirakçısına çevirməyi bacarır. Məsələn: D.Şostakoviç. I simfoniyanın finalı (IV hissə), 1-ci rəqəm, simli alətlərin tremolosu. Mstislav Leopoldoviç: "Forte" başlayanda, tremolonu çox sönük çalırsınız. Sizdən bir xahişim var: həmişə eyni "forteni" saxlamaq lazım deyil. "Çəngəlləri" (>;< ) hər bir kəs eyni zamanda yox, fərdi yerinə yetirir. Canlı, axar su kimi. Dalğavari - birinin amplitudu I xanə, o birisininki 1/2 xanə. Lakin kresçendo və diminuendonu hər biriniz fərdi, kiçik amplitudalarla yerinə yetirirsiniz." Bu göstərişdən sonra həmin epizodda musiqi sanki canlandı.

Həmin finaldaca - 43-cü rəqəmdə litavraçalanın triolları texniki baxımdan çətinlik yaradırdı. Dramatik gərginliyi son həddə çatdırmaq üçün M.Rostropoviç ifaçıya həmin triolları ancaq sağ əllə çalmaq göstərişini verdi. Dinamik gərginlik artımı həmin epizodun üç dəfə təkrarında səslənmənin zəifləmə xətti ilə aparılması və violonçelin tükürpədici "pianoda" solosu ilə başa çatdı.

Burada deməliyəm ki, "p" və "pp" M.Rostropoviçin sevimli nüanslarıdır. Özünün dediyi kimi, "səs səssizlikdən doğur." O çox incə nüansları, "canlı həyat nəfəsli", "danışan" pauzaları çox sevir. Belə məqamlarda onun əvəzsiz "pianissimosu" - bütün zalın nəfəsini kəsir. M.Rostropoviçin yaddaşından: "Konsertlərdən birində Svyatoslav Rixter İ.S.Baxın prelüd və fuqalarında elə "pianissimo" ilə çalırdı ki, hamı artıq royalın zəif səsləndiyi gümanına gəlmişdi. Lakin sonra o elə güclü "forte" verdi ki, hamı yerindən dik atıldı." Bu xatirəsini danışdıqdan sonra Ustad simfoniyanın III hissəsindəki 10-cu rəqəmdə orkestr musiqiçilərinə "öz əsəblərindən elektrik cərəyanı buraxmaq" göstərişi verdi.

Onun idarəsi altında orkestr dirijorun dəmir əlini, polad iradəsini hiss edir və hər bir musiqiçi təkcə öz ifa kəsimi çevrəsində deyil, orkestrin vahid metroritm axarında belə özəlliyini itirmədən özəlliklər toplumunun bərabərhüquqlu yaradıcısına çevrilir. Əsərin çətin yerlərini o çox asanlıqla "asanlaşdırır", çünki hamını çətinliyin çətin olmadığına inandırmağı bacarır. Orkestr elə bil öz-özünə ifa edir, bu da ilk növbədə Ustadın peşəkar bacarığından qaynaqlanan və orkestri hamılıqla ilhamlandıran, dinləyicilər tərəfindən isə sehirbazlıq kimi yozulan bircə sözlə açıqlanır: Möcüzə!

M.Rostropoviçlə işləyən orkestr üçün həmin günlər, saatlar, yaddaşlarda dərin iz qoymaqla yanaşı, uzun zaman mənəvi güc qaynağına çevrilir. Onun ifaçılıq yolları öz oxşarsız sadəliyi ilə də, qarşıya qoyduğu bədii məqsədlərə çatmaq üçün tam dolğunluğu ilə də seçilir. Onun bədii üslub duyumu o qədər dərindir ki, istər-istəməz ən sıravi ifaçı tərəfindən asanlıqla qavranılır, bu da birgə ifa olunan musiqi əsərinə sanki yeni bahar nəfəsi verir və onunla birgə işləyənlər həmin məqamda təfsir etdikləri dövrün, zamanın təfsirindən coşaraq, yaradıcılıq xoşbəxtliyinin təravəti ilə nəfəs alırlar. O memartək, artıq məşqlərdə partituranın başlıca cizgilərini araşdıraraq, orkestrə aşılayır. Və onun ovsunlayıcı çubuğunun işarəsi ilə musiqiçilər violalara, kontrabaslara, faqotlara və i.a. çevrilirlər, musiqi hamını bir döyünən ürəkdə birləşdirir.