1925-ci il Ü.Hacıbəyov lad-nəzəriyyə
tədqiqatlarının strateji xəttini müəyyənləşdirir:
-"Mən Azərbaycan xalq musiqisinin
əsaslarını öyrənmək işinə 1925-ci ildə başlamışam. Seçdiyim bu mövzuya
dair nə bir ədəbiyyat, nə xüsusi elmi əsərlər, nə də başqa bir vəsait
olmadığına görə, mən ancaq öz şəxsi müşahidələrimə, apardığım diqqətli
tədqiqatın nəticələrinə və Azərbaycan xalq musiqisinin bütün nümunə
və formalarının dərin təhlilinə əsaslanmağa məcbur oldum". Bununla
belə aydın görünür ki, 1925-ci ildən tədqiqatın mövzu istiqaməti
tam surətdə müəyyənləşdirilir, təhlil və araşdırmalar artıq elmi
səviyyədə aparılır. Dəqiq müşahidələrin müqabilində, bəstəkar mühüm
əhəmiyyət kəsb edən nəticəyə gəlir; Ü.Hacıbəyov yazırdı: "Azərbaycan
xalq musiqisi bir sıra tarixi səbəblərə görə xüsusi bir sistemə
malikdir və tamamilə formalaşmış bir incəsənətdir..."9
"Sistemləşdirmə" üsul-qaydalarının
"Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları"nda tətbiqi bəstəkarın illər
boyu apardığı təhlil və araşdırmalar yolunun mətləb-məqsədlərindən
biri idi.
Musiqisi sərhədlərdən çox uzaqda
səslənən, eyni zamanda qonşu xalqların musiqi həyatına maraq göstərən
Ü.Hacıbəyov, bu sıradan Uspenskinin "Şeşmakom" adı ilə nəşr edilmiş
Türküstan makomları ilə tanış olur. 11 fevral 1925-ci il "Kommunist"
qəzetəsində N3410 makomların izahının verilməsi ilə kifayətlənərək,
bu haqda özünün qənaətli rəylərini bildirir - Ü.Hacıbəyov qəzet
səhifələrində bir daha Şərq musiqisində Azərbaycan ladlarının tam
müstəsnalığını etiraf edir.
1926-cı ildə elmi-nəzəri baxımdan
mühüm əhəmiyyət kəsb edən iki məqalə ("Maarif və mədəniyyət" jurnalı
N5 və N6) dərc edilmişdir, - "Şərq musiqisi və Qərb musiqi aləti"11
və "Şərq musiqisi haqqında Qərb alimlərinin təfsiri". 12 Məzmun
etibarilə hər iki məqalədə Şərq musiqisinə dair elmi və sənət haqqında
məlumatlar verilir. Ərəb, İran alim-musiqişünaslarının məqam-muğam
sənəti və alətşünaslıqla bağlı səs sisteminə aid tablolar və s.
"Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kitabına, haqqında danışılan
məqalənin müəyyən parçaları daxil edilmişdir.
1928-ci il Ü.Hacıbəyov yaradıcılığının
mühüm həddinə çatmış, artıq lad nəzəriyyəsi istiqamətində aparılan
tədqiqatlar, nəzəri ümumiləşmələr elmi əsaslanmalarda öz əksini
tapır.
"Bakinski raboçi" N54, 70, "Kommunist"
N60, N65 qəzetlərində bildirilir ki, mart ayının 3, 10, 20 və 26-sı
Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının binasında Dərulmusiqinin prorektoru
Ü.Hacıbəyovun "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" haqqında məruzənin
oxunuşu olacaqdır".13 İki hissədən ibarət olan məruzənin müzakirəsi
martın 26-na təyin edilmişdi. Dinləyişdə musiqi mütəxəssisləri,
Azərbaycan Dövlət Universitetinin professorları, bir sıra partiya
və ictimai işçilər iştirak edirdilər.
Hesabat məruzəsi bəstəkarın son
illərdə (1925-1928) elmi fəaliyyətinin şərhi idi. Lad-nəzəriyyə
metodoloji xəttinin təyinləşməsi, nəzəri-işlənmə prinsiplərinin
formalaşma prosesinin işıqlandırılması, aparılan geniş müzakirələrdə
Ü.Hacıbəyovun müfəssəl izahatları, məntiqi dəlillərin musiqi nümunələri
ilə müşayiət olunması dinləyicilərdə canlı təəssürat yaradır, inandırırdı.
Haqqında danışılan çıxış və 24 may
1929-cu ildə xüsusi təşkil olunan Şərq konsertində ilk dəfə ifa
olunan Ü.Hacıbəyovun "Aşıqsayağı" triosu - Azərbaycan kamera instrumental
janrının incisi ilk -bəstəkarlıq və elmi yaradıcılığının mühüm mərhələsi
kimi musiqi ictimaiyyəti arasında böyük rezonansa səbəb olmuşdu.
20-ci və 30-cu illərdə, sənətkarlıq
baxımından bəstəkarın musiqi dil-üslubunun formalaşması müşahidə
olunur. Yeni üsul - imkan vasitələri Ü.Hacıbəyovun "Aşıqsayağı"nda
öz təzahürünü tapır.